Báo In là gì? Lối đi nào cho thực trạng Báo In đang chết?

Có lẽ, nhiều người yêu báo trong chúng ta dù không mong muốn song vẫn đang phải từng ngày từng giờ thoi thóp sống trong  ý nghĩ: ngày khai tử của Báo in - những ấn phẩm huy hoàng ngày nào đang cận kề. Với tư cách là dân báo - hậu duệ giữ gìn những gì còn lại của báo chí In, tôi muốn khẳng định với bạn một điều rằng: Nếu có đam mê với báo chí truyền thống và không muốn báo in là gì trở thành câu hỏi đau đáu mọi thế hệ sau đó, thì hãy tiếp tục theo đuổi đam mê của bạn bởi vì bạn vẫn còn nhiều lựa chọn để biến ấn phẩm truyền thống của chúng ta không trở thành ký ức lụi tàn của “những người muôn năm cũ”.  

1. Bạn có đang đặt ra câu hỏi báo In là gì? Lịch sử phát triển của Báo In như thế nào?

Nếu bạn không phải dân báo, không dành cả thanh xuân, những năm tháng phổ thông ôn thi cho những bài thi năng khiếu báo chí, nếu bạn không đam mê rong ruổi trên mọi cung đường, xông pha vào “biển lửa” khi những tòa tháp đôi của Trung tâm thương mại thế giới bốc cháy và sụp đổ vì khủng bố nhằm vào Mỹ vào ngày 11/9/2001 chỉ để ghi cận cảnh vụ cháy và thông tin về tòa soạn, cập nhật tình hình người, cửa và sự kiện mới nhất. 

Nếu bạn yêu và mong muốn tác nghiệp, cháy hết mình trong những hành trình điều tra đến nghẹt thở về những vấn đề nhức nhối trong xã hội như ma túy tại Tam giác vàng, đưa ra ánh sáng thầy giáo Tây lạm dụng  trẻ em Việt trong những trang phóng sự của Đỗ Doãn Hoàng ( Báo Lao động) hay những trải nghiệm khó quên từ hiểm nguy, vất vả, bị tra tấn về mặt tinh thần song vẫn vinh quang vì được xướng lên tư cách - Dân báo, thì chắc một điều rằng, mỗi lần nghe câu hỏi báo in là gì, bạn sẽ không có cảm giác nhói lòng đến thế. Xuất phát điểm là loại hình báo chí “xưa” nhất, được biết đến là công cụ tuyệt với đề con người cập nhật, chia sẻ, trao đổi thông tin về những sự kiện nóng trong đời sống xã hội nhằm đảm bảo nhu cầu về thông tin của công chúng. Báo in ra đời với sứ mệnh là công cụ để xây dựng và gắn kết, là tấm gương để phản ánh trung thực tình hình của xã hội thông qua ngôn ngữ sự kiện. 

Thuật ngữ báo in là gì ra đời dựa trên phương tiện mà báo chí này phát hành. Khác với thể loại báo nói ( Truyền hình) sử dụng các chuỗi hình ảnh động kèm theo âm thanh, báo nói ( Phát thanh) sử dụng âm thanh và tiếng động, Báo mạng điện tử ( sự tích hợp của các loại hình từ radio, ảnh tĩnh đến ảnh động, video, đồ họa) và phát hành trên nhờ Internet, thì báo In, thông tin sự kiện “sống” trên giấy và minh họa bằng những hình ảnh tĩnh và được phát hành bằng phương pháp in ấn. 

Tờ báo giấy đầu tiên ra đời, hay nói chính xác là công báo đầu tiên tại quê hương của Tháp nghiêng  Pisa, nước Ý, tại thành phố Venice vào cuối thế kỷ XVI, nhưng chủ yếu những tờ báo này chỉ được phát hành như bản thông tin viết tay. Cho đến khi máy in ra đời tại nước Anh bởi công lao to lớn của Johann Gutenberg, đây chính là bệ phóng quan trọng đưa nền báo In ở Anh trở thành xu hướng phát triển mạnh mẽ của báo In tại quốc gia này. Nhiều tờ Nhật báo in tại đây được biết đến tiêu biểu như : Mercury, Herald, UK express...và sau đó, như Guardian, Standard để cập đến mọi vấn đề của đời sống từ chính trị đến mọi vấn đề xã hội. 

Từ sự phát triển mạnh mẽ ở xứ sở sương mù, nhiều quốc gia châu Âu đã nối gót Anh cho ra đời những tờ báo In đầu tiên của mình vào khoảng thế kỷ XVII tiêu biểu có Phần Lan, Thụy Điển, nước Ý. 

Một dấu mốc quan trọng của làng báo cũng như những nhà làm báo truyền thống chính là luật bảo vệ sự tự do báo chí đầu tiên trên thế giới ra đời. Điều này, có nghĩa là Nghề sản xuất Báo In từ một phương thức truyền tải thông tin đơn lẻ đã chính  thức trở thành một nghề và được pháp luật công nhận và bảo vệ.

Nhưng quan trọng hơn nhiều đánh dấu sức bật của nền báo in hiện đại chính là sự ra đời của máy in điện báo vào giữa thế kỷ XIX. Phát minh này đã tạo điều kiện để báo in thông được nhiều hơn, truyền đi nhanh hơn và cho phép phóng viên, biên tập viên sản xuất được nhiều tin bài mang tính thời sự, đáng quan tâm. Đến cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, báo in xuất hiện trên toàn thế giới, mở ra kỷ nguyên thông tin, là một phương tiện truyền thông hữu ích của đời sống. Đây cũng là giai đoạn huy hoàng của nhiều tờ báo Nhật báo nổi tiếng mang tên The New York times,( Mỹ) Lloyd’s List ( Luân Đôn)...mà giờ nhắc lại, nhiều dân báo vẫn tiếc nuối. 

Xem thêm: Học viên báo chí và tuyên truyền ở đâu?

2. Báo in hiện nay - Bức tranh ảm đạm 

Báo in là gì là câu hỏi nhức nhối của làng báo lẫn người yêu những phương tiện thông tin truyền thống trong bối cảnh thống trị của kỷ nguyên số. Mặc dù đã đoán định được bước đi mạnh mẽ của các phương tiện khác khác có sự ra đời và sự ứng dụng công nghệ như truyền hình hay báo mạng điện tử, các trang tin từ cuối những thập niên 90, tuy nhiên, ngay cả những nhà báo kỳ cựu, tổng biên tập của những cơ quan báo chí nổi tiếng thế giới cũng không thể chống lại xu hướng phát triển mạnh mẽ của Internet. 

Những thông tin về sự khai tử của báo in đã được nhen nhóm dự đoán từ những năm 2000, song thực tế, sự thật gây sốc làng báo thế giới chính thức được đánh dấu bởi ý định và sự đình bảng của hàng loạt những tờ báo tên tuổi trong đó có Lloyd’s List - ấn phẩm báo in quyết định tung ra ấn phẩm cuối cùng chào tạm biệt quý độc giả báo giấy vào năm 2013, sau hơn 280 năm thống trị dù được đánh giá là tờ báo hàng đầu thế giới về ngành vận tải biển. Gần đây, nỗi quan ngại về sự “hết thời” thậm chí biến mất của báo in lại được sống dậy bởi sự lần lượt ra đi của các “đại gia” báo truyền thống ở Mỹ như Los Angeles times, Washington Post Financial Times, Rundschau (Đức)... lại làm những tín đồ trung thành  của báo in hụt hẫng, ngao ngán. 

Cùng với đó là sự trỗi dậy không thể tin nổi của các phương tiện truyền thông quốc tế, mạng xã hội, sự tích hợp đa phương tiện và truy cập miễn phí như Facebook, Youtube, Google...làm thỏa mãn độc giả mọi giác quan dần dần trở thành xu hướng lựa chọn không chỉ với những người trẻ mà mọi đối tượng hướng đến. Một thực tế “cay đắng” đã và đang diễn ra để minh chứng cho bức tranh ảm đạm của báo hiện tại chính là, lần lượt các “đại gia” truyền thông huy hoàng một thời như Reuters, hãng tin AP, CNN...phải nhún mình để bắt tay với những người anh em mới nổi. 

Tại Việt Nam, trước bối cảnh đi xuống của báo In thế giới, nhiều tòa soạn bên cạnh mở thêm nhiều trang chuyên trang dưới ấn phẩm điện tử, báo in đang có những đợt cắt giảm nhân lực lớn nhất thế kỷ. Nguyên nhân chính xuất phát từ lượng quảng cáo trên báo in sụt giảm mạnh, số lượng người mua báo giảm được hằng ngày, nguồn thu mạnh nhất trên báo giảm sút. 

Văn hóa truyền thông từ những trang mạng xã hội, sự ra đời của nhiều trang mạng điện tử và các thiết bị cầm tay truy cập hiện đại với sự kết nối của Internet như điện thoại thông minh, máy tính, Ipad đã làm hàm lượng độc giả chuyển sang báo mạng như một yêu cầu của cuộc sống tấp nập.

Nếu là người yêu sách, các ấn phẩm đọc, hẳn là bạn dễ dàng nhận ra sự hớt tay trên của các loại hình giải trí hiện đại trên Youtube, điện ảnh tại các rạp chiếu phim hay audio books so với các sản phẩm sách, các tác phẩm văn học, các bài báo, báo in. Không chỉ dừng lại ở lớp người bận rộn vì công việc văn phòng, tay chân...lớp trẻ chúng ta đang hờ hững với văn hóa đọc.  Sự mặn mà với thông tin như trước có lẽ vẫn còn giữa phần nào đó song thay vì đọc báo in, độc giả chuyển sang báo mạng bởi sự tiện lợi, miễn phí, nhanh chóng và thỏa mãn được nhiều nhu cầu vừa tiếp cận thông tin vừa để giải trí…

Đó là xu hướng cũng là bài toán khó cho đội ngũ nhà báo truyền thông muốn duy trì sự  có mặt của báo in trên thị trường. Có lẽ buồn khi nhắc đến sự biến mất của loại hình báo chí truyền thống , tuy nhiên, có lẽ chúng ta sẽ phải chuẩn bị tâm lý cho sự khai trừ của báo in dưới ấn phẩm giấy cần trên tay nếu không có những bước đột phá trong quá trình sản xuất ti bài lẫn đổi mới phương thức tiếp cận độc giả. 

Cũng là câu chuyện về vấn đề quay lưng với những giá trị, ấn phẩm lâu đời, thực trạng ảm đạm của báo in hôm nay khi câu hỏi Báo in là gì vang lên mọi nẻo đường khi nhắc đến báo chí hôm nay, bạn có tìm ra điểm chung nào đó khi nói đến viễn cảnh về thời đại huy hoàng của thư pháp chấm dứt trong thơ Vũ Đình Liên:

“ Giấy đỏ buồn không thắm

Mực đọng trong nghiên sầu”. 

Hình ảnh này, bạn chỉ có thể cảm thật rõ khi lượn qua những sạp báo in ngoài phố nhưng vắng teo người qua lại, khi những tiếng rao báo suốt cả buổi sáng vang lên lanh lảnh những sự kiện nóng trên loa của cô bán hàng xen cùng tiếng rao bán cà phê theo cốc. Có thể ở đâu đó, bạn vẫn thấy những tòa soạn mở ra những trang trưng bày ấn phẩm báo in trong những ngày cuối năm hay Ngày báo chí Cách mạng 21/6 hằng năm và thấy mừng khi những bài báo, quyển báo in được nâng niu trên những giá, được lưu giữ và chụp ảnh...

Nhưng rồi, nếu là dân báo như tôi, chắc chắn một điều rằng, sẽ khó lòng để nén một tiếng thở dài khi những ấn phẩm truyền thống của chúng ta trở thành phương tiện...gói xôi, gói quà. Có lẽ, trên những bài báo chính thống, bạn sẽ không bao giờ đọc được những dòng tin như tôi viết, vì thực tế đôi khi còn “phũ phàng” hơn thế, những tất cả điều đó, chỉ để thấy rằng, báo in của chúng ta đang “gặp nguy hiểm” nếu không muốn nói là chết dần. Chúng ta cần một giải pháp nào đó, dĩ nhiên không thể dừng được bước lớn lên như vũ bão của kỷ nguyên số, đó là phải là sự cải tiến mạnh về hình thức và nội dung lẫn hiện đại hóa cách tiếp cận của độc giả. Vậy những giải pháp đó cụ thể là gì?

Xem thêm: Học quan hệ công chúng ra làm gì?

3. Con đường nào để Báo in không bị “khai tử”?

Nếu cảm thấy đầu óc của bạn đang bị ngao ngán bởi câu hỏi báo in là gì hay nỗi quan ngại rằng, “Báo in sẽ chết” vẫn ra rả trên những phương tiện truyền thông, còn một cách để tín đồ báo truyền thống tận hưởng cảm giác huy hoàng tại thời điểm Independent đạt mức kỷ lục với 420.000 bản vào tháng 3/1990 khi đang mới được 4 tuổi hay tira phát hành của tờ báo nước Mỹ The New York có lúc lên tới con số kỷ lục một triệu bản...tại đất nước Nhật Bản.

Tính đến 2017 trung bình 4 hộ gia định thì có có 3 hộ đặt mua một tờ báo in. Phần lớn, những ấn phẩm báo in được người dân Nhật Bản đặt mua theo  dài hạn, không phải bán tại các sạp báo nhỏ lẻ như ở Việt Nam. 

Trong thời điểm báo in thế giới đang lao đao trước cơn lốc của truyền thông và sự bắt tay lần lượt giữa các cơ quan báo in lớn với các hãng tin hiện đại, thì Nhật Bản vẫn giữa được mức phát hành cao, ổn định, trung bình khoảng 52 triệu tờ/ngày.  Trước xu hướng thoái trào của báo in thế giới, sự đình bảng của nhiều cơ quan báo chí lớn nhỏ và sự bùng nổ của các phương tiện truyền thông thời điểm tại, người ta vẫn lo sợ sự biến mất của báo in trong làng báo Nhật Bản.

 Không thể phủ nhận được sự sụt giảm của báo chí Nhật so với thời điểm hoàng kim, tuy nhiên, so với các nước khác, sự phát triển đường đường chính chính của báo In là niềm mơ ước của nhiều quốc gia. Đặc biệt, sau lời phát biểu của nhà báo Tsuji Kazuhiro tại đại học Rikkyo rằng báo giấy hiện tại có xu hướng phát triển tốt hơn báo mạng điện tử của Nhật Bản. Nguyên nhân lớn nhất có làn sóng phát triển này được nhiều chuyên gia thừa nhận rằng là duy trì thói quen văn hóa đọc. Tại Việt Nam văn hóa đọc đang đi xuống trầm trọng vì sự thống trị mạnh mẽ của các ấn phẩm có sự can thiệp của Internet. Vậy nâng tầm văn hóa đọc theo trend công nghệ chắc chắn sự vận dụng tích hợp công nghệ để mạng đến cái nhìn, trải nghiệm mới mẻ cho người dùng trên những ấn phẩm báo in là không thể bỏ qua.

3.1. Ứng dụng AR có thể hồi sinh báo in

Nhắc đến công nghệ thực tại tăng cường (AR ) người ta vẫn nghĩ đến trải nghiệm quảng cáo chuyển động chiếc xe ô tô ngay trên chiếc kính thực tại tăng cường.  Tuy nhiên, không chỉ dùng cho các ấn phẩm quảng cáo, VR được hi vọng sẽ hồi sinh được báo in khi cho phép độc giả trải nghiệm tính năng, độc ác thông tin trên báo chí qua các thiết bị cá nhân hay quét mã QR trên báo in để xem những video trong đó. Tờ Metro phát hành tại Greater Vancouver là tờ đầu tiên trên thế giới phát hành công nghệ này và được đón nhận bởi lượng lớn độc giả bởi độ thông minh. 

Tại xứ sở, hoa anh đào Nhật, tờ Tokyo Shimbun Nhật Bản đang áp dụng thực tại tăng cường để hướng đến những độc giả nhỏ tuổi và tăng cường văn hóa đọc cả gia đình.  Để dễ hình dung về tính năng của AR, bạn có thể tưởng tượng ra câu chuyện thế này. Một ông bố buổi sáng mua một tờ báo giấy để đọc thông tin trên phiên bản in ấn như thường lệ, những đứa con của họ sẽ nhận tờ báo này từ bố của mình và sử dụng điện thoại có tích hợp công nghệ AR trên máy để quét các các đề mục, bảng chữ cái, bộ phim hình ngộ nghĩnh trên báo in và xem thông qua thiết bị cầm tay của mình. Không chỉ tạo ra trải nghiệm mới về công nghệ trên một ấn phẩm báo truyền thống mà còn rèn luyện văn hóa đọc cho trẻ em ở độ tuổi đến trường. Công nghệ này đang được đón nhận bởi nhiều tòa soạn báo in trên thế giới tiêu biểu như the Straits Times ( Singapore), National Post của Canada...Sự bùng nổ và tích hợp công nghệ được xem là xu hướng mới cso có thể “vớt” được sự chết của báo in vì công nghệ như nhiều người hằng nghĩ. 

3.2. Đầu tư mạnh về chất lượng nội dung

Gần đây, cứ thi thoảng làng lại được phen sốc với những tin tức về tòa soạn mới đóng cửa, trong khi trên những trang báo mạng điện tử đình đám bạn vẫn nhặt được loạt thông tin sạn như đưa tin sai sự thật, những tin giật gân câu khách rẻ tiền hay hàng tá những lỗi chính tả. Việc đăng tải hàng loạt những thông tin “quá nhanh, quá mạnh” trên báo mạng để phù hợp với thị hiếu và tốc độ truy cập của người dùng trong làn sóng lên ngôi của các trang mạng điện tử, sự đầu tư về nội dung có thể nói là điểm yếu của các loại hình báo tận dụng công nghệ so với sự chắt lọc thông tin trong những trang báo chính thống. 

Trên tạp chí Người làm báo, nhà báo Nguyễn Minh Đức - Tổng biên tập báo kinh tế và Đô thị nhấn mạnh về vai trò của chất lượng nội dung. Ông nhận định, khoan hãy nhắc đến vấn đề báo in tồn tại được bao lâu, hãy làm ngay việc cải biến nó như thế nào. Tại sao, những tờ báo “lá cải” trên thế giới vẫn có thể thu hút người mua? Vì cách trình bày của nó hấp hẫn, thu hút người đọc và lượng tin lôi cuốn độc đáo mà trên những trang mạng xã hội hay báo mạng quá sơ sài. Đây có thể làm nội dung bạn phải suy nghĩ để đưa báo in đi lên xu hướng hạ nhiệt như hiện nay. Trong đó, các tòa soạn phải tính đến giải pháp, phân chia lượng thông tin nào hợp lý và thông tin nào chỉ có trên phiên bản in ấn.

Xem thêm: Ngành tổ chức sự kiện là gì?

3.3. Báo in cần phát triển những thị trường ngách 

Tuy số lượng phát hành có giảm nhưng tại Việt Nam, sức nóng của nhiều tờ báo lớn như Tuổi trẻ Tp.Hồ Chí Minh, Thanh niên vẫn không hề giảm sức nóng. Nguyên nhân chính được đại diện các tờ báo chia sẻ chính là phát triển các thị trường ngách: phát triển các ấn phẩm phục vụ một nhóm độc giả nhất định hay những trang chuyên sâu chỉ thiên về phân tích, dẫn ý kiến chuyên gia, bình luận...thêm vào đó. Tòa soạn có cho bắt tay giữa hai loại hình báo chí Báo in và báo mạng. 

Báo In có thể căn cứ vào đặc điểm được xem là thế mạnh của mình đề phát huy tính chính thống và mặt thông tin, chống copy, trộm bản quyền. Bên cạnh đó, tính lưu trữ rất cao, đặc biệt là mặt đầu tư cao về chất lượng nội dung. Nhiều tòa soạn trên thế giới đang áp dụng chạy song song giữa hai loại hình báo chí để tăng sức hút độc giả. 

Trong số đó, với phiên bản điện tử, độc giả có thể tiếp cận những tin tức nhanh, thời sự...đơn thuần là đưa tin sự kiện. Đối với những bản in cùng chủ đề đi sâu vào phân tích những đặc điểm lớn, mấu chốt của vấn đề hoặc triển khai theo chiều hướng phóng sự, đặc biệt đối với sự kiện, vấn đề hút sự quan tâm của dư luận. Bên cạnh sự kết hợp với công nghệ, sự phát triển nhân tố căn cốt này sẽ góp phần đưa báo in trở lại.

Hi vọng những thông tin trên đây, xoay quanh vấn đề báo in là gì và thực trạng phát triển của báo in hiện nay cùng với một vài con đường đang được áp dụng bởi nhiều cơ quan báo chí nổi tiếng góp phần xoay vần cục diện “báo in đang chết” của timviec365.vn hôm nay sẽ thực sự hữu ích với tín đồ báo in. Thân ái!