Trong cuộc sống thường nhật ít có ai để tâm đến nghề phục chế thế nhưng đối với những người có tình yêu lớn đối với lịch sử dân tộc, đặc biệt là mong muốn được gìn giữ lại những giá trị vật thể độc đáo của những miền xưa thì nghề phục chế chính là một gợi ý nghề nghiệp mà họ nên theo đuổi.
Có niềm đam mê nào không được thực hiện bằng chính đôi bàn tay của mình thì ắt hẳn đó là niềm đam mê trong cõi mơ chỉ đến khi nào bạn hành động để biến đam mê thành sự thật thì khi đó, đam mê mới là giá trị tồn tại vĩnh hằng. Bởi thế, phục chế chính là cách bạn đam mê những giá trị lịch sử một cách hiện thực nhất. Nếu điều này đang là mối quan tâm của bạn, hãy cùng Bích Phượng tìm hiểu nhiều hơn những thông tin về nghề phục chế bạn nhé.
Gọi vui thì nhà phục chế là một người hiệp sĩ đến với đời bằng sứ mệnh bảo vệ các công trình văn hóa, tác phẩm nghệ thuật trước sự phá hủy của dòng thời gian, của môi trường, con người và vô vàn yếu tố khác. Hình dung một cách cụ thể hơn, nhà phục chế chính là người đem kiến thức và kỹ năng của mình để nhằm khôi phục lại những hình ảnh ban đầu của những công trình xưa hay cổ vật để giúp chúng có thể lưu giữ về lại hình ảnh ban đầu, đặc biệt là đối với những cổ vật được người ta khảo cổ, khai quật từ sâu trong lòng đất. Bởi vậy mà nghề phục chế còn gắn liền với nghề khảo cổ học.
2. Đặc điểm nổi bật của nghề phục chế
Nếu đã có nhà phục chế thì ắt sẽ có đối tượng phục chế, đối tượng phục chế rất đa dạng, bao gồm tất cả những thứ được đôi bàn tay tỉ mỉ, tài hoa của nhà phục chế khôi phục lại hình ảnh ban đầu. Chúng bao gồm các cổ vật, những tác phẩm lịch sử, công trình kiến trúc, công trình văn hóa nghệ thuật.
Đi sâu về bản chất của nghề, phục chế được hình thành bởi những yếu tố thuộc ba thành tố: nghệ thuật – khoa học – tâm linh, tất nhiên không phải hoàn toàn, mỗi yếu tố chỉ tham gia với một phần nhỏ như một chút gia vị được đưa vào trong một món canh vậy.
Đặc điểm nổi bật của nghề phục chế
Một chút nghệ thuật ở đây là bởi vì các nhà phục chế luôn có những công việc được thực hiện trên các tác phẩm hay công trình nghệ thuật, đi từ hiểu đến thấu cảm được vẻ đẹp và chiều sâu tư tưởng của chúng; một phần tâm linh hòa trong công việc cũng bởi đối tượng tiếp xúc với họ thường xuyên là những dấu tích lịch sử, những vẻ đẹp cổ vật xưa, nhiệm vụ của nhà phục chế không chỉ khôi phục hình dáng của những đối tượng mà còn dựng lại cả linh hồn của chúng. Và, trong công việc còn hoàn trộn cả một chút khoa học bởi lẽ họ cần thực hiện công việc của mình dựa trên những phương pháp khoa học và kỹ thuật nghiệp vụ.
3. Nhà phục chế - người ghi tạc lại nét thời gian và lịch sử
Chẳng ngoa khi nói rằng những nhà phục chế chính là những người ghi tạc lại vẻ đẹp của quá khứ lịch sử. Đó là công việc không dễ dàng, chẳng đơn giản để thực hiện. Những hình dung cụ thể về nghề phục chế có thể phác họa bởi một vài đầu việc cơ bản như mô tả của Phượng bên dưới đây, bạn hãy theo dõi thật kỹ để hiểu hơn về nghề thú vị này nhé.
3.1. Công việc ghi chép, nghiên cứu
Những nguyên tắc đầu tiên mà người ta phải nắm bắt được khi đến với nghề phục chế đó chính là không được làm cho các đặc điểm, các giá trị của đối tượng phục chế bị thay đổi. Vậy điều ấy có dễ để đảm bảo hay không? Chẳng cần biết khó dễ ra sao, chỉ biết rằng, để điều ấy được thực hiện thì ắt người phục chế phải hiểu biết chính xác về những đặc trưng và bản chất của đối tượng phục chế.
Công việc của nhà phục chế
Nhà phục chế phải biết cách quan sát đối tượng, nghiên cứu chúng ở mọi khía cạnh và ghi chép hoàn thiện mọi yếu tố xoay quanh công việc này, chẳng hạn như giá trị lịch sử của đối tượng phục chế, công nghệ chế tạo phù hợp và cần áp dụng cho đối tượng phục chế,… Nhà phục chế không thực hiện một mình nhiệm vụ đó mà sẽ phải kết hợp với những nhà chuyên môn, nhà khoa học trong các lĩnh vực khác nhau mới có thể tìm thấy giá trị cốt lõi nhất của đối tượng.
Vậy thì, nhà phục chế thực chất nghiên cứu, ghi chép lại điều gì?
- Thứ nhất, họ ghi chép lại toàn bộ yếu tố có thể nhận diện được bằng cách quan sát thông thường có ở đối tượng phục chế (Công việc ghi nhận)
- Nghiên cứu để biết đối tượng phục chế có cấu trúc như thế nào, thành phần cấu tạo ra sao
- Nghiên cứu những kỹ thuật và cách tạo hình thủ công mà đối tượng được làm ra
- Tổng hợp những giai đoạn lịch sử đi qua của đối tượng phục chế
- Nghiên cứu các vấn đề liên quan tới sự lão hóa của đối tượng bao gồm sự bắt đầu và quá trình tự nhiên của hiện tượng lão hóa có trong đối tượng phục chế.
- Xác định các thực trạng về bảo tồn, các chi tiết về sự hư hỏng và nguyên nhân gây ra hư hỏng của đối tượng phục chế
- Tìm yếu tố nào có tác động đến đối tượng phục chế và lấy mẫu của đối tượng để phân tích khoa học ở mức chuyên sâu.
3.2. Khởi thảo phương pháp cho sự trùng tu và phục chế
Trải qua quá trình phân tích, nghiên cứu sâu, nhà phục chế sẽ phải tính đến việc tìm kiếm các phương pháp phục chế lại đối tượng để đảm bảo các đối tượng được giữ gìn và khôi phục lại một cách tốt nhất. Để những khởi thảo của mình mang tính khả thi thì nhà phục chế sẽ thảo luận bàn bạc với người sở hữu đối tượng hoặc người có trách nhiệm với đối tượng phục chế đó để nhằm đi đến giải quyết một số vấn đề:
- Khắc phục và tránh sự hư hỏng bằng cách nào?
- Xác định phạm vi, mục đích của sự phục chế là gì?
- Phương pháp phục chế phù hợp
- Tính chi phí và thời gian dành cho việc phục chế đối tượng
- Xác định các biện pháp kỹ thuật, công cụ máy móc phù hợp đối với từng phương pháp phục chế
3.3. Thực hiện phương pháp phục chế
Nhà phục chế làm gì?
Đã đến lúc các nhà phục chế phải vận dụng thật chuyên nghiệp đôi bàn tay tài hoa của mình với kỹ năng nghiệp vụ và cả sự kiên trì cao độ để bắt đầu tiến hành công việc phục chế. Tùy mỗi đối tượng phục chế cụ thể là gì, có tình trạng ra sao, các khởi thảo về phương pháp và dự tính chi phí như thế nào để nhà phục chế quyết định một vài biện pháp cần thiết và phù hợp bao gồm:
- Giữ nguyên đối tượng hoặc gia cố đối tượng
- Lấy ra khỏi đối tượng phục chế các vỏ bọc bên ngoại, chất bổ sung, lớp bề mặt,…
- Định dạng lại và bổ sung thêm chi tiết thiếu
- Xử lý ở bề mặt của đối tượng
- …
Dụng cụ quen thuộc phục vụ cho công việc phục chế chính là các vật dụng như bay, chất làm tan, chất màu, bút lông mềm mịn hay dao chuyên dụng, nặng hơn thì còn bao gồm cả các loại hóa chất các tác động khử và tẩy mạnh. Nhiều vật liệu mới được đề xuất trong xã hội công nghệ hiện đại đã giúp cho nhà phục chế dễ dàng có được các chất liệu phù hợp để hoàn thiện công cuộc phục chế đối với những chi tiết thiếu hay bị tách rời.
3.4. Xây dựng tài liệu về đối tượng được phục chế
Nhiệm vụ cơ bản của nhà phục chế
Thông thường nhà phục chế sẽ ghi chép các thông tin dữ liệu về đối tượng phục chế thông qua hình ảnh và lời diễn giải để ghi nhớ lại đối tượng trong quá trình nghiên cứu. Chính nguồn tài liệu này sẽ trở thành căn cứ quyết định các phương pháp phù hợp đối với công tác phục chế. Những vấn đề được đề cập trong tài liệu phục chế bao gồm:
- Kết quả của việc nghiên cứu, khảo sát
- Trạng thái trước khi phục chế của đối tượng
- Kế hoạch phục chế và bảo tồn sau phục chế
- Biện pháp áp dụng phụ chế
- Kiến thức thu nhận có liên quan tới sự phục chế
- Minh họa hình ảnh, bản vẽ chi tiết về đối tượng phục chế (tình trạng của các giai đoạn)
Ở đất nước ta chưa có chương trình đào tạo dành cho nghề phục chế chuyên nghiệp trong các hệ cao đẳng, đại học. Chính vì vậy mà bạn hoàn toàn có thể theo học nghề này bằng con đường “bái sư học đạo” đi theo các nhà phục chế đi trước hoặc tham gia học tập trong ngành khảo cổ học. Ngoài ra, có một con đường xa xỉ hơn giúp bạn học nghề bài bản hơn đó chính là đi du học tại các quốc gia có chương trình đào tạo nghề nghiệp này. Một chút thông tin về hoạt động đào tạo nghề nghiệp này sẽ giúp bạn dễ dàng biết được bản thân nên theo đuổi con đường này như thế nào.
4.1. Chương trinh đào tạo của nghề phục chế
Các cơ sở đào tạo nghề phục chế, người học sẽ được cung cấp cho những kiến thức về khoa học kỹ thuật, về công nghệ mới, các kiến thức ở mảng nghệ thuật, văn hoá lịch sử,... Bên cạnh đó, người học cũng được rèn giũa khả năng khi làm việc cùng với những tác phẩm nghệ thuật văn hoá, lịch sử, các công trình kiến trúc cổ xưa. Không những thế, bạn còn được đào tạo cho cả cách phác họa hiện vật hoặc tạo ra bản sao cho hiện vật.
Dù là một nhà phục chế thì con người cũng chẳng thể phục chế tất cả mọi thứ. Tồn tại trong tự nhiên có quá nhiều yếu tố mang giá trị được con người liệt vào hàng cần khôi phục lại bao gồm các tác phẩm, hiện vật, các công trình văn hóa – lịch sử, công trình nghệ thuật,… Mỗi yếu tố lại mang theo những đặc trưng riêng biệt đòi hỏi những chuyên môn riêng. Do đó một người sẽ khó lòng học hỏi tất cả chuyên môn để phục chế toàn bộ. Bạn chỉ có thể lựa chọn trở thành một nhà phục chế chuyên biệt cho một hoặc một số loại/ nhóm đối tượng phục chế nào đó mà thôi.
Như vậy, bài viết này đã gửi đến bạn đọc những thông tin kiến thức bổ ích liên quan đến nghề Phục chế. Rất hy vọng thông qua bài viết này chúng ta hoàn toàn hiểu rõ về nghề và đưa ra những quyết định theo đuổi nghề đúng đắn.
