Stalk là gì? Cách ứng phó khi bị theo dõi trên mạng xã hội

1. Tìm hiểu chung về thuật ngữ Stalk

Chỉ là một từ ngắn “stalk” nhưng lại đặt ra rất nhiều thông tin liên quan cần tìm hiểu. Để làm sáng tỏ stalk là gì, chúng ta hãy khám phá từ những tổng quan sau đây.

1.1. Định nghĩa stalk là gì?

Trong phạm vi bài viết này, chúng ta quan tâm đến stalk là gì ở tầng ý nghĩa tác động tới con người. Theo đó, stalk là một từ tiếng Anh được dịch nghĩa là rình rập, theo dõi lén lút, thể hiện hành vi bám đuôi con người. Rõ ràng stalk là gì được thể hiện với sắc thái tiêu cực, chỉ hành động rình rập, theo dõi lén lút người khác. Ẩn sau hành động này cũng có đi kèm một mối đe dọa nhất định, tùy vào mục đích của hành vi theo dõi.

1.2. Quá trình chuyển hóa ý nghĩa của stalk

So với nghĩa gốc, stalk khi được đưa vào đời sống mạng xã hội đã được biến tấu để sử dụng với hàm nghĩa nhẹ nhàng hơn. Không còn mang hàm nghĩa nặng nề là rình rập mà được hiểu là âm thầm theo dõi một ai đó trên mạng xã hội từ trang cá nhân, hình ảnh, bài đăng hay bình luận. Lúc này từ stalk sẽ được nói ra như một cách đùa vui hoặc về cơ bản cũng sẽ không thể hiện sự đe dọa nghiêm trọng. Ví dụ như “tôi sẽ stalk facebook của anh ấy” là cách nói thể hiện việc người này tìm hiểu thông tin của “anh ấy”. Nhiều khi việc stalk chỉ xuất phát từ sự tò mò hoặc muốn khám phá thêm về một người nào đó thông qua mạng xã hội.

Sự chuyển hóa về ý nghĩa, sắc thái này thực chất bắt nguồn từ nhu cầu tìm kiếm thông tin. Trong đó, việc tìm kiếm này hoàn toàn được ngầm chấp thuận do chính đối phương tự nguyện công khai các thông tin, hành vi đó trên mạng xã hội. Do vậy mà stalk không phải lúc nào cũng thể hiện hành động xấu. Nên hiểu stalk là gì đơn thuần chỉ là hành vi tìm hiểu, quan sát. Nếu ai đó thể hiện thái quá, vượt quá giới hạn thì rất dễ bị biến thành nghĩa tiêu cực, là sự quấy rối và xâm phạm đời tư của người khác.

1.3. Phân biệt giữa “stalk”, “stalking” và “stalker”

Phân biệt stalk với staking và stalker cũng là việc quan trọng giúp bạn hiểu sâu bản chất stalk là gì. Ngay sau đây, cùng timviec365 phân tích sâu tầng nghĩa của từng thuật ngữ để có sự phân biệt rõ ràng, chính xác.

• Stalk chỉ hành động theo dõi, quan sát người khác. Stalk online chỉ đơn giản là lướt xem thông tin, xem ảnh, đọc status của người nào đó mà được chính họ chia sẻ công khai. Stalk trong hiện tại thể hiện nghĩa trung tính và không gây tổn hại cho người khác.
• Stalking thể hiện mức độ nghiêm trọng hơn của hành vi theo dõi. Sự việc theo dõi được đẩy lên ở mức ám ảnh, bám sát và gây ra cảm giác bất an cho đối phương. Ở nhiều quốc gia, định nghĩa stalking được tính là hành vi quấy rối.
• Stalker chỉ các cá nhân thực hiện hành vi theo dõi người khác trên mạng xã hội có chủ đích và dai dẳng. Dù ở bối cảnh nào (đời thực hay mạng xã hội) thì thuật ngữ stalker cũng đều mang sắc thái tiêu cực, thể hiện rõ sự xâm phạm đến quyền riêng tư.

2. Khám phá toàn diện các tầng nghĩa của stalk

2.1. Hai tầng nghĩa điển hình

2.1.1. Nghĩa trung tính

Trong đời sống hiện đại, nhiều người đưa thuật ngữ stalk vào lời nói hàng ngày như một thói quen. Lúc này, stalk chỉ được coi là nghĩa trung tính dừng lại ở hành động muốn tìm hiểu thông tin của ai đó hay đơn giản hơn là muốn xem hoạt động của một người yêu mến, một thần tượng.

Các hành vi như đọc các bài đăng trên trang cá nhân, lướt các bình luận, xem story, ... vì được “chủ nhân” của tài khoản chia sẻ công khai cho nên người khác nếu chú ý xem cũng chỉ thuộc phạm vi stalk trung tính. Hơn nữa, hành động này cũng không gây ra những ảnh hưởng xấu cho người được stalk, bản chất người đăng tải cũng đã ý thức về việc chia sẻ công khai thông tin, hình ảnh và chọn lọc trước khi đăng.

2.1.2. Stalk trở thành hành vi quấy rối, mang nghĩa tiêu cực

Vấn đề này xảy ra nếu stalk vượt quá giới hạn. Khi một người bị theo dõi quá mức và bị lặp đi lặp lại, lại thêm vào đó có cả trạng thái công kích, chỉ trích hoặc thậm chí nghiêm trong hơn là xâm phạm đến quyền riêng tư thì stalk sẽ bị chuyển sang trạng thái tiêu cực. Khi đó, chúng ta gọi là stalking.

Dâu hiệu cho thấy stalk tiêu cực bao gồm:

• Đem đến cảm giác bất an và mối đe dọa cho người bị theo dõi
• Thông tin cá nhân bị khai thác trái phép

Ở mức điển hình của stalking, một người có thể thực hiện hành vi theo dõi không chỉ qua nền tảng mạng xã hội mà còn tìm cách dò hỏi thông tin của người khác thông qua các mối quan hệ của người đó. Hoặc có thể biểu hiện bằng việc nhắn tin hỏi dồn liên tục, gây sức ép cho đối phương. Đây chính là điểm khác biệt rõ rệt giữa stalk vô hại và stalking đã gây ra sự tổn hại.

2.2. Stalk trong góc nhìn văn hóa mạng ở Việt Nam

Stalk không còn là từ khóa xa lạ đối với cộng đồng mạng tại Việt Nam bởi sự gắn liền của nó với rất nhiều tình huống đời thực. Bạn cũng có thể từng nghe từ đứa bạn thân nhất câu nói “stalk crush” rất ngưỡng mộ ở trường, “stalk idol”, đôi khi chính bạn cũng stalk người bạn thân hoặc người bạn không ưa để xem “tình hình” của họ thế nào rồi. Stalk gắn với nhiều tình huống, như “stalk profile, stalk dạo, bị stalk ngược, ... cho thấy giới trẻ Việt hiện coi từ này là một phần khó có thể bỏ qua trong văn hóa mạng, với hàm ý hề hước và pha chút sự tò mò.

Tuy nhiên, đó không phải là góc nhìn duy nhất về stalk. Cả “cõi mạng” đã hình thành ý kiến đa chiều về hành vi này. Có những quan điểm cho đây chỉ là một hành động hết sức bình thường, thậm chí còn mang tính trêu đùa vui vẻ. Đơn giản là vì thông tin công khai rồi thì việc stalk nằm trong phạm vi được chính cho cho phép cập nhật.

Nhưng số khác cũng lo ngại về hành vi stalk vì có nguy cơ trở thành sự xâm phạm. Những thông tin dù được chia sẻ công khai nhưng bị người khác lấy để lợi dụng, xuyên tạc và công kích. Vậy stalk lúc này không còn là sự vui vẻ nữa mà có dấu hiệu tiêu cực rõ ràng.

Góc nhìn đa chiều từ cộng đồng mạng đã nhắc nhớ mỗi người rằng stalk bằng một cách tự nhiên nhất, đã trở thành một phần của văn hóa mạng. Tuy nhiên, đây cũng là hành vi mà bất cứ ai cũng phải ý thức rõ ràng về giới hạn quan tâm và cách hành xử. Ai cũng có sự tò mò đối với những người mà mình quan tâm nhưng đừng biến sự tò mò trở thành hành vi xâm phạm đến quyền riêng tư. Điều đó sẽ gây ra những điều tiêu cực, để lại những hệ lụy nghiêm trọng mà mỗi chúng ta có lẽ cũng không thể lường trước được.

3. Bàn về đặc trưng của hành vi stalk trên mạng xã hội

3.1. Những dấu hiệu cụ thể của stalk

3.1.1. Hành vi trực quan

Trên các nền tảng mạng xã hội, stalk thường thể hiện qua các hành động trực quan. Đó là hành động thường xuyên xem hồ sơ cá nhân của một người nào đó, nhấn theo dõi và thường xuyên đọc bài đăng mới mỗi khi họ update, hành vi xem lại hình ảnh, video trong album, xem lại các bài đã đăng từ trước. Một số còn thể hiện sự quan tâm sâu sắc hơn khi đọc cả phần bình luận dưới các bài đăng để tìm hiểu về những mối quan hệ liên quan đến người đó.

3.1.2. Tương tác ngầm

Stalk đôi khi cũng đi kèm với những tương tác ngầm. Biểu hiện là việc thả cảm xúc vào bài viết đã rất cũ, gửi ảnh chụp màn hình bất ngờ. Những hành vi này được xem là nặng nề hơn, tương đương với việc tạo ra cảm giác bị theo dõi ngầm. Vô tình, stalk kiểu này sẽ gây ra sự bất an cho ai đó. Chăng hạn trong một mối quan hệ vừa quen, bỗng bạn thấy đối phương liên tục thả cảm xúc vào các bài viết đã đăng từ nhiều năm trước. Hoặc thậm chí họ còn dựa vào những thông tin được coi là “cũ rích” đó để đặt câu hỏi cho bạn. Điều đó ít nhất gây ra cho bạn cảm giác khó chịu.

3.2. Phân biệt stalk ở hai trạng thái: lành mạnh – gây tổn hại

3.2.1. Động cơ, mục đích của hai trạng thái stalk thể hiện như thế nào?

Để hiểu rõ stalk là gì cần phải đào sâu vào từng khía cạnh về trạng thái, biểu hiện và sự tác động của chúng tới con người, đời sống xã hội. Trong đó, bạn phải nhận thức rõ ràng về mặt tiêu cực và mặt lành mạnh mang stalk đem đến.

Trường hợp stalk xuất phát từ mục tiêu chỉ là để học hỏi, tìm hiểu xác minh thông tin hoặc cũng có thể thỏa trí tò mò về đối tượng quan tâm như thần tượng, bạn bè thì stalk là vô hại và có phần lợi ích đối với người đi stalk. Bởi vì thỏa mãn được sự tò mò hoặc đáp ứng việc cập nhật thông tin. Lấy một ví dụ điển hình về stalk mang tính lành mạnh như sau: một sinh viên stalk tài khoản của chuyên gia, giáo viên để thường xuyên cập nhật được các kiến thức mà người đó chia sẻ lên mạng xã hội.

Trường hợp stalk nhằm mục đích bới móc, kiểm soát, quấy rối một người thì nó chính là vấn đề nghiêm trọng. Những người bị stalk sẽ luôn cảm thấy áp lực tâm lý, họ sẽ có những hạn chế nhất định đối với việc chia sẻ đời sống online của mình.

3.2.2. Những tác động tiềm ẩn của stalk

Khi hành vi stalk ở trạng thái tiêu cực thì nó sẽ đem đến những hệ quả khó lường. Về mặt tâm lý, nó sẽ gây ra các cảm giác áp lực hệ thần kinh như căng thẳng, lo láng, luôn tạo sự bất an cho người bị theo dõi. Nhiều người vì quá lo lắng nên đã tự giới hạn sự tự do của chính mình trên mạng xã hội. Họ có thể sẽ phải khóa trang cá nhân lại, xóa bài viết, hạn chế chia sẻ để bảo vệ chính mình.

Vậy làm sao để biết động cơ của stalk là vô hại? Câu trả lời sẽ nằm ngay trong cách thức thực hiện và các tác động được tạo ra. Nếu theo dõi chỉ là quan sát mà không có tác động nào thì có thể được chấp nhận. Nhưng ngược lại chỉ cần có sự tác động dù là tác động đến nội tâm, đem đến sự khó chịu thì stalk cần bị lên án. Những tình huống nghiêm trọng hơn là gây công kích, xuyên tạc còn có thể để lại hệ lụy rất nghiêm trọng đối với người bị stalk. Họ có thể rơi vào trầm cảm, suy sụp tinh thần, hoảng sợ, ... Chúng ta cần bài trừ tuyệt đối những trường hợp này.

Những điều vừa nêu cũng cho tất các mức độ ảnh hưởng từ nhẹ đến nghiêm trọng, tạo ra các hệ quả xấu như thế nào cho con người. Vì thế bản thân chúng ta cần có hiểu biết sâu sắc stalk là gì để tự đưa ra những biện pháp bảo vệ bản thân chính đáng, ngăn chặn những ảnh hưởng tai hại. Đặc biệt cần tìm hiểu để biết stalk trong khuôn khổ pháp lý để không trở thành chính người stalk tiêu cực, vi phạm pháp luật.

4. Hành động stalk trong khung hành lang pháp lý

Ở bình diện của pháp luật, hành vi stalk chưa có chế tài cụ thể. Đâu đó với quy định bảo vệ dữ liệu, an ninh mạng tại pháp luật Việt Nam chưa chạm tới vấn đề này. Vậy vấn đề đặt ra là liệu có chế tài nào sẽ được đưa ra để bảo vệ cho người bị stalk hay không, những rủi ro thông tin nào dẫn đến nghiêm trọng khi bị stalk. Đây sẽ là những điểm cần được tiếp tục bàn luận nhiều thêm và sâu sắc hơn để có thể được hoàn thiện trong bối cảnh xã hội ngày một phát triển đa chiều.

5. Nhận biết dấu hiệu bạn có đang bị stalk không

Do có những trạng thái khác nhau của việc stalk, bao gồm cả việc theo dõi ngầm nên không phải ai cũng dễ dàng phát hiện bản thân có đang bị stalk hay không. Chúng ta hoàn toàn có biện pháp để biết được điều đó.

5.1. Dấu hiệu nhận biết stalk dễ nhất

 Một trong những dấu hiệu phổ biến của việc một ai đó đang theo dõi bạn đó chính là họ xem story của bạn liên tục, chỉ cần bạn up lên thì ngay lập tức người này sẽ xem luôn. Bên cạnh đó, người stalk có thể để lại trên bài đăng của bạn những bình luận “khó hiểu” hoặc nhắn tin vu vơ đến bạn thường xuyên. Những bài viết cũ của bạn luôn được họ đào lại để thả cảm xúc cũng là dấu hiệu đặc thù cho việc bạn bị stalk. Nhìn chung, tần suất của các hành động vừa nêu nếu được lặp lại nhiều thì đây chính là lời cảnh báo bạn cần cảnh giác về việc bị stalk.

5.2. Phản ứng cần thiết khi nghi bị stalk

Khi bạn nhận thấy rằng mình đang bị theo dõi ngầm thì đầu tiên, đừng hoảng loạn, lo lắng mà hãy giữ bình tĩnh để tìm cách. Một số biện pháp hữu ích có thể giải quyết ngay đó là hạn chế hiện thị thông tin của bạn đối với người đáng ngờ đó, nếu xét thấy tiềm ẩn rủi ro lớn thì có thể chặn luôn, đồng thời kiểm soát quyền riêng tư của bạn cao hơn. Nhiều người có thể cảm thấy bị xâm phạm nên có cách xử lý khá gay gắt bằng các bản tin thông báo thách thức trên mạng xã hội. Thực chất đây là hành vi khơi mào để họ có những biện pháp theo dõi nghiêm trọng hơn.

5.3. Tham khảo một số cách phòng chống stalk hiệu quả

Phòng hơn chống – bạn sẽ giảm được rủi ro đáng kể từ việc bị stalk, ngăn chặn kịp thời những tác động gây hại nghiêm trọng hơn. Sau đây là những điều nên làm.

5.3.1. Tăng cường quyền riêng tư tài khoản trên mạng xã hội

Hãy cài các tính năng giúp bảo vệ quyền riêng tư của bạn. Hiện tại các nền tảng mạng xã hội đều đem đến cho người dùng những chức năng này. Quan trọng là bạn biết đến chúng và biết cách sử dụng. Chú ý đến các tính năng gồm ẩn bài đăng với người lạ, chỉ cho phép bạn bè tiếp cận nội dung, giới hạn quyền xem story. Đó là những lớp bảo vệ cực kỳ hữu hiệu giúp bạn tránh được việc stalk tiêu cực.

5.3.2. Chủ động kiểm soát nội dung đăng tải

Không phải thông tin nào cũng nên đăng lên mạng xã hội. Bạn hãy cân nhắc thật kỹ toàn bộ yếu tố được đăng lên từ nội dung, vị trí, lịch trình, đặc biệt là các thông tin nhạy cảm. Ngay cả việc vốn nhiều người tưởng chừng vô hại là chia sẻ nhiều về cuộc sống cá nhân cũng có thể bị lợi dụng để kẻ có ý đồ xấu biến tướng thành vấn đề nghiêm trọng.

6. Lời khuyên ứng xử văn minh trên mạng xã hội

Khi đã tìm hiểu rõ stalk là gì, đánh giá công bằng thì đây là hành vi vừa thể hiện sự tự nhiên vừa tiềm ẩn rủi ro khi nó được con người thực hiện quá giới hạn. Để có thể duy trì môi trường trực tuyến an toàn cho chính mình, bạn cần tự đặt ra nguyên tắc ứng xử rõ ràng và quyết thực hiện nó một cách nghiêm ngặt.

Đầu tiên bạn cần biết tôn trọng quyền riêng tư của người dùng khác. Hãy chỉ stalk họ ở mức độ “quan tâm” thay vì bám đuổi, theo sát và có những hành vi quá đà gây ra sự phiền phức, bất an hay xâm phạm. Thực tế áp dụng bằng cách chỉ tiếp cận các thông tin, bài đăng mà người dùng khác công khai. Tuyệt đối không tìm mọi cách khác để xâm nhập đời tư sâu hơn của họ vì bất kỳ mục đích nào.

Tiếp theo, bạn cần chú ý cách tương tác của mình với người khác. Chỉ thả nhẹ một cái like hay bình luận thân thiện thì sẽ giúp kết nối, gây dựng mối quan hệ đẹp với đối phương. Còn âm thầm theo dõi hoặc liên tục like, bình luận vô thức vào nội dung của họ thì tuyệt đối tránh. Một bên là cởi mở, minh bạch, một bên là tạo ra cảm giác cho người khác bị kiểm soát.

Ngoài ra, phía bạn nếu cảm thấy bản thân bị stalk thì hãy chú ý áp dụng các biện pháp đã được chia sẻ phía trên. Hiểu càng sâu stalk là gì càng giúp bạn có cách ứng xử phù hợp trên mạng xã hội để vừa bảo vệ mình vừa không vô tình gây áp lực cho người khác.

Như vậy, với việc tìm hiểu stalk là gì, chúng ta công nhận về những mối lo ngại của hành động này. Bằng những lời khuyên đã được đưa ra, chuyên gia timviec365 mong muốn bất kỳ người dùng mạng xã hội nào cũng cần ý thức rõ giới hạn của phạm vi sử dụng và hành vi, mục đích. Hãy sử dụng mạng xã hội để tìm việc thay vì những hành vi vô bổ có phần xâm phạm tới người khác.