Khám phá tư duy phê phán là gì và tầm quan trọng của tư duy phê phán

1. Tư duy phê phán được định nghĩa như thế nào?

Có rất nhiều khái niệm được chỉ ra về tư duy phê phán. Nhiều nhà khoa học cũng thừa nhận rằng tư duy phê phán là một khái niệm cực kỳ phức tạp và có rất nhiều cách để định nghĩa. Theo một nghiên cứu vào năm 2024 của Geng, có tới 64 định nghĩa khác nhau về tư duy phê phán, từ cơ bản cho tới hàn lâm.

Thông qua việc tham khảo các cách nói từ nhiều công trình nghiên cứu khoa học khác nhau, có thể định nghĩa chung về khái niệm tư duy phê phán như sau: Tư duy phê phán là quá trình rèn luyện, xây dựng khả năng vận dụng tư duy vào việc phân tích, tổng hợp, đánh giá nhằm đào sâu vào bản chất của vấn đề để hiểu về cách mà mọi thứ vận hành.

Bất kỳ ai cũng đều có tư duy, nhưng không phải ai cũng có thể phê phán. Việc học cách phê phán đã khó, việc kết hợp giữa “tư duy” với “phê phán” để có được nhận định đúng lại càng khó hơn. Cách tư duy đến từ việc phê phán và sự phê phán cũng sẽ phải vận dụng tư duy. Đây là một quá trình cần phải đào sâu và luyện tập để trở nên nhuần nhuyễn, thành thục. Để đi tới bất cứ đâu, đối mặt với bất kỳ vấn đề nào, mọi người cũng có thể tự tin và nhanh chóng đưa ra những lập luận sắc bén, tinh tế nhất.

2. Các khía cạnh cần thiết của tư duy phê phán

Tư duy phê phán phản ánh chiều hướng gia tăng của lập luận và phân tích trong bộ não con người. Khi đối diện với một vấn đề, công việc của bộ não đó là không ngừng tìm ra lý do, phân tích các trường hợp, lựa chọn những điều đúng nhất để điều chỉnh hành động. Khi tiếp nhận một điều mới, công việc của bộ não đó là phân tích, xử lý thông tin, đánh giá tính đúng/sai của thông tin và liên kết thông tin với đời sống. Do đó có thể thấy, tư duy phê phán vừa là một kỹ năng mang tính quá trình, lại vừa đem đến kết quả cho người sử dụng.

Tư duy phê phán cũng là biểu hiện của việc con người đánh giá, lập kế hoạch làm việc, giải quyết khó khăn theo quan điểm cân bằng giữa nhu cầu cá nhân và đúng mực xã hội. Tư duy phê phán cho thấy việc hiểu vấn đề một cách đúng đắn, sâu sắc, giúp con người đi đến một hành động nào đó mà họ đã phân tích, tư duy và được định hướng.

Xem thêm: Bài kiểm tra năng lực tư duy là gì? Vai trò đánh giá năng lực tư duy

Bản thân tư duy phê phán là việc con người phải đối mặt với vấn đề, đồng thời bên cạnh đó, con người cần có sự tự nhận thức đối với chính bản thân của mình. Đây không phải là một việc dễ dàng khi bạn tự đánh giá trình độ của bản thân. Cho dù bạn giỏi đến đâu, bạn luôn luôn cần có tinh thần cầu tiến, ham học hỏi và thái độ khiêm tốn, tuy nhiên để vận dụng tư duy phê phán tốt, bạn cũng phải cân bằng những điều trên với một tâm thế tự tin, mạnh dạn. Khi bạn khiêm tốn, bạn sẽ có thể lắng nghe, tiếp nhận những cái mới, khi bạn tự tin, bạn có thể bày tỏ quan điểm của mình về một vấn đề, bạn sẵn sàng nói ra những suy nghĩ độc lập của mình, dù cho điều đó là trái ngược với số đông, bạn cũng sẽ dễ dàng chấp nhận những ý kiến trái ngược đối với bản thân mình.

Trong tư duy phê phán, sự đồng cảm cũng là một yếu tố cần thiết. Nếu như bạn biết đặt mình vào tâm thế và vị trí của người khác, bạn sẽ có thể thấu hiểu tại sao họ lại đưa ra những lý lẽ như vậy, điều này giúp bạn trở nên cởi mở hơn và bạn sẽ làm quen được với sự đa dạng xung quanh mình.

Tư duy phê phán không phải là việc gay gắt chỉ ra lỗi sai và bảo thủ với quan điểm của mình, cũng không phải là một kiểu tư duy dễ dàng khiến con người ta bị lung lay. Các khía cạnh đặc trưng của tư duy phê phán cho dù mang tính cá nhân, nhưng phải loại bỏ sự ích kỷ, cực đoan, bề trên trịch thượng, bảo vệ quan điểm cá nhân bằng chính tư duy cầu tiến và khiêm nhường của bạn. Bởi sau cùng, những gì mà tư duy phê phán cần chính là kỹ năng phân tích, tổng hợp, đánh giá, tôn trọng cái đúng và tôn trọng mọi thứ xung quanh

3. Tầm quan trọng của tư duy phê phán đối với con người

3.1. Tư duy phê phán giúp con người nhìn nhận vấn đề một cách khách quan

Học được cách tư duy phê phán, con người sẽ có thể nhìn được bao quát về cả chiều sâu và chiều rộng của vấn đề. Chiều sâu ở đây tức là bản chất, đặc điểm, tính chất của sự vật, chiều rộng nghĩa là bề ngoài, cách mà vấn đề đó vận hành. Người có tư duy phê phán cũng sẽ không đặt thành kiến cá nhân vào việc phán xét vấn đề, mà họ sẽ đóng vai trò là bên trung lập để suy xét tính đúng sai. Từ đó dần hình thành nên cái nhìn khách quan về sự vật, hiện tượng.

Một cách khác để hiểu cụm từ “khách quan” khi nói về kỹ năng tư duy phê phán đó là lắng nghe nhiều ý kiến khác nhau về một vấn đề. Với bản chất đặc trưng của tư duy phê phán là phân tích, tổng hợp, đánh giá dựa trên sự lắng nghe, khiêm nhường, đồng cảm, tôn trọng cái đúng, các yêu cầu khách quan nhất sẽ được đánh giá một cách toàn diện và giúp cho con người nhìn nhận vấn đề thấu đáo, xuyên suốt hơn.

3.2. Tư duy phê phán giúp con người phát triển tư duy một cách độc lập

Quay ngược lại với câu hỏi tại sao thời đại ngày nay cần đến kỹ năng tư duy phê phán nhiều hơn cả? Sự phát triển của thế giới hiện đại kéo theo nhiều lĩnh vực khác nhau cùng đi lên. Các nền kinh tế đang tăng trưởng không ngừng với nhiều đòi hỏi mới cần được phát triển từng ngày. Do đó, trong hầu hết các lĩnh vực, con người cần tới kỹ năng tư duy phê phán để xử lý nhiều luồng thông tin khác nhau. Con người cần phải biết nói lên quan điểm của mình một cách độc lập nhất, tránh để bị làm xáo trộn bởi quá nhiều luồng thông tin trái ngược nhau.

Bên cạnh đó, sự phát triển của công nghệ thông tin dẫn đến sự “bùng nổ” của Internet, có thể dễ dàng nhận thấy mạng lưới thông tin toàn cầu khiến con người phải đối mặt với nhiều hình thức tấn công theo nhiều cách, đôi khi ta gọi là “mị dân”. Để có thể thoát khỏi những quảng cáo sai sự thật hay bị thao túng bởi các thông tin độc hại, chúng ta cần phải có kỹ năng tự nhận thức và giữ vững suy nghĩ độc lập của mình, tránh sự thiếu tỉnh táo trước những thông tin nguy hiểm tràn lan.

3.3. Tư duy phê phán giúp con người cải thiện khả năng sáng tạo

Một kỹ năng mà tư duy phê phán đòi hỏi ở con người đó là sự sáng tạo, thoát khỏi những cái cũ, những cái nhàm chán, những cái lạc hậu. Có thể nhìn nhận rằng những cái cũ là đúng, nhưng trên thực tế những cái mới chúng ta có thể áp dụng là một sự phát triển cái đúng đó lên một bản dạng cao hơn. Thế giới luôn luôn biến đổi và phát triển, việc có một tư duy phê phán tốt sẽ giúp khai mở trí óc, nâng cao các kỹ năng phân tích, đánh giá vấn đề, từ đó tạo ra tư duy mới thoát khỏi những lối mòn đã cũ kỹ, thoát khỏi sự nhàm chán nhạt nhòa vốn có của sự vật, hiện tượng.

Với tư duy phê phán, con người có thể đạt được nhiều thành tựu. Trước tiên là phát triển bản thân, sau cùng là đem đến những đóng góp hiệu quả cho xã hội. Hy vọng timviec365 đã giúp quý bạn đọc hiểu rõ hơn tư duy phê phán là gì và những khía cạnh cần học hỏi để xây dựng bộ tư duy tốt cho bản thân.