Chi phí chìm là gì? Các quan điểm trong tài chính kinh doanh

1. Chi phí chìm là gì?

Chi phí chìm (sunk cost) là chi phí đã xảy ra và không thể tránh được cho dù nhà quản trị lựa chọn phương án kinh doanh nào. Cụ thể, chúng ta có thể thấy rằng tiền thuê nhà xưởng là khoản chi phí chìm đối với trường hợp doanh nghiệp sử dụng nhà xưởng và tiền thuê nhà sẽ luôn tồn tại dù doanh nghiệp sử dụng nhà xưởng để tiến hành sản xuất sản phẩm gì.

Nói cách khác, Chi phí chìm là khoản đầu tư thời gian và tiền bạc không thể lấy lại được do những quyết định sai lầm trong quá khứ. Loại chi phí này không được đưa vào trong những tính toán dự án. Mặc dù chi phí chìm thể hiện quá khứ, nhưng con người đôi khi vẫn để chi phí chìm ảnh hưởng đến các quyết định trong tương lai.

Những người có quyền ra quyết định thường sai lầm ở chỗ không nhận ra được rằng chi phí chìm không thể bù đắp được. Xuất phát từ việc họ không muốn phải gánh chịu những rắc rối khi xúc tiến phương án thay thế. Đơn giản là vì việc xúc tiến phương án thay thế sẽ làm ảnh hưởng đến quyết định ban đầu của chính họ hay cấp trên; dẫn đến sợ mất mặt. Tuy nhiên, các nhân tố vô hình này của họ sẽ dẫn đến các thiệt hại hữu hình, nhất là về tài chính và cơ hội.

Ví dụ, công ty Hương Giang đã chi 30 triệu đồng để chuẩn bị mở điểm kinh doanh mới. Do có nhiều vấn đề phát sinh và bây giờ công ty đang xem xét có nen hay không kinh doanh ở địa điểm đã chuẩn bị, hoặc có phương án khác để thay thế. Vậy 30 triệu đồng là chi phí chìm, không thích hợp với quá trình lựa chọn quyết định của công ty, nghĩa là 30 triệu này sẽ luôn là một khoản đã phát sinh trong sổ sách kế toán của công ty cho dù công ty có hoặc không kinh doanh tại địa điểm này. Ngoài ra, chi phí khấu hao tài sản cố định khi lựa chọn thay thế tài sản cố định khác cũng được xếp vào chi phí chìm.

1.1. Vấn đề cần lưu ý với chi phí ngầm

-  Chi phí chìm không phải là thông tin thích hợp cho việc ra quyết định: Chi phí chìm không phải là thông tin thích hợp cho việc ra quyết định. Rõ ràng, khi quan sát chi phí chìm chúng ta nhận thấy sự lựa chọn một quyết định trên cơ sở quan sát so sánh chi phí của những phương án kinh doanh thì những chi phí này là những chi phí:

- Đã phát sinh.

- Không thể tránh.

- Luôn tồn tại dưới mọi phương án.

Chính vì vậy, chúng luôn bằng nhau và triệt tiêu nhau khi so sánh những dòng chi phí này trong hai phương án.

Phương án X:

Chi phí a

Chi phí khác b1x

Phương án Y:

Chi phí chìm a

Chi phí khác b2

Chi phí phương án X – Chi phí phương án Y = b1 – b2

Như vậy, chi phí chìm là loại chi phí đã chi ra, do đó sẽ phải chịu như vậy cho dù doanh nghiệp có lựa chọn phương án sản xuất kinh doanh nào. Chi phí chìm không thích hợp với việc ra quyết định kinh doanh vì chúng không có tính chênh lệch.  Khi phải đối mặt với việc dành quá nhiều tiền vào chi phí chìm (dù là tiền bạc, thời gian ....) DN phải xem quyết định đó đáng giá thế nào và ước tính tổng chi phí DN sẽ phải bỏ ra nếu tiếp tục. Nếu con số kiểm kê cao hơn lợi nhuận thì đó là lúc DN phải thay đổi quyết định của mình.

Chi phí chìm thuộc loại chi phí không kiểm soát được - là những chi phí mà nhà quản trị không thể dự đoán chính xác mức phát sinh của nó trong kỳ hoặc không có đủ thẩm quyền để ra quyết định về loại chi phí này. Ví dụ như chi phí mua sắm nhà xưởng là chi phí kiểm soát được đối với nhà quản trị cấp cao nhưng lại là chi phí không kiểm soát được (tức chi phí chìm) với nhà quản trị cấp dưới.

1.2. Kết cuối cho chi phí chìm

Tất cả các loại chi phí rủi ro đều có thể biến thành chi phí chìm. Theo nguyên tắc về quyết định khi cân nhắc, so sánh chi phí, chỉ có chi phí khác biệt là quan trọng trong việc ra quyết định nên chi phí chìm có thể bỏ qua. Do đó, chi phí chìm không thích hợp với việc ra quyết định.

Một số biện pháp có thể thực hiện được để giảm bớt chi phí chìm cho nhà quản trị là:

- Hoạch định kỹ lưỡng chi phí trước khi chi.

- Có các biểu mẫu để đánh giá thường xuyên và kịp thời nhằm nhận diện và xử lý chi phí chìm.

- Luôn khích lệ việc tự đánh giá, giám sát mình.

- Giúp mọi nhân viên trong doanh nghiệp nhận thức ra rằng chi phí chìm đang ảnh hưởng đến quyết định hiện tại của họ.

- Ai cũng có lúc mắc phải những sai lầm liên quan đến chi phí chìm. Tuy nhiên, những sai lầm này đều có thể giải quyết được. Điều quan trọng là đừng để một quyết định sai lầm nhỏ này dẫn đến một hoặc nhiều sai lầm lớn khác, ảnh hưởng đến tình hình kinh doanh của doanh nghiệp.

2. Các quan điểm trong kinh doanh

- Ngân hàng: Mối quan tâm trước tiên của ngân hàng thương mại là xác định sức mạnh tổng thể của dự án nhằm đánh giá sự an toàn của số vốn vay mà dự án có thể cần. Các ngân hàng coi dự án như là một hoạt động có khả năng tạo ra những lợi ích tài chính rõ ràng (lợi nhuận kỳ vọng - net income, lợi tức kỳ vọng...) và sử dụng những nguồn tài chính rõ ràng.

Quan điểm này còn được biết như là quan điểm tổng đầu tư, theo đó các ngân hàng xem xét các dòng tài chính rót vào dự án (gồm trợ giá) và các lợi ích (gồm chi trả thuế), với cả lợi ích và chi phí được xác định theo giá cả tài chính của chúng. Qua phân tích những dòng tiền tiềm năng này, các ngân hàng sẽ xác định được tính khả thi về mặt tài chính, nhu cầu cần vay vốn cũng như khả năng trả nợ vay của dự án. Phải tính gộp vào tổng vốn đầu tư của dự án chi phí cơ hội tài chính của bất kỳ công trình hiện hữu nào được ghép vào dự án mới. Các ngân hàng không quan tâm tới chi phí gốc của những tài sản hiện có. Quan điểm của ngân hàng hay quan điểm tổng đầu tư được diễn tả bằng ô “A”, là nền tảng mà các thành viên liên quan dựa vào để đánh giá khả năng thu lợi của họ. Một cách chính thức hơn, quan điểm của ngân hàng có thể được diễn tả như sau:

A = Quan điểm của Ngân hàng = Quan điểm tổng mức đầu tư = Lợi ích tài chính - Chi phí tài chính - Chi phí cơ hội của các tài sản hiện có trực tiếp trực tiếp

- Chủ đầu tư: Giống như ngân hàng, chủ đầu tư xem xét mức thu nhập ròng tăng thêm của dự án so với những gì họ có thể kiếm được trong trường hợp không có dự án; vì vậy, chủ đầu tư xem những gì mà họ bị mất đi khi thực hiện dự án là chi phí. Khác với ngân hàng, chủ đầu tư cộng vốn vay ngân hàng như khoản thu tiền mặt, và trừ tiền trả lãi vay và nợ gốc như khoản chi tiền mặt. Như vậy, đối với chủ đầu tư của dự án, ngân lưu ròng tương ứng có thể được diễn tả như sau: B = A + Vốn vay - Trả lãi và nợ vay.

- Cơ quan ngân sách của chính quyền: Ô “C” tính đến tác động của dự án đầu tư theo quan điểm của cơ quan quản lý ngân sách chính quyền. Một dự án có thể cần được chi ngân sách dưới dạng trợ giá hay các hình thức chi chuyển giao khác và cũng có thể tạo nguồn thu từ phí sử dụng và thuế trực thu hay gián thu. Do đó, đối với cơ quan quản lý ngân sách chính quyền, thu nhập tài chính ròng do một dự án tạo ra có thể được diễn tả như sau:

C = Thuế và phí sử dụng trực tiếp và gián tiếp - Trợ giá và trợ cấp trực tiếp và gián tiếp

2.1. Quan điểm về kinh tế

Quốc gia: Khi sử dụng phân tích kinh tế để tính toán tỉ suất lợi nhuận của dự án theo quan điểm của quốc gia, các nhà phân tích phải sử dụng giá kinh tế để định giá các nhập lượng và xuất lượng của dự án và thực hiện những điều chỉnh cần thiết khác, như đã trình bày trong phần 2.3(e) của Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Thẩm định đầu tư phát triển Bài đọc Hướng dẫn phân tích chi phí – lợi ích cho các quyết định đầu tư Ch.3: Thẩm định đầu tư công: Xây dựng biên dạng ngân lưu tài chính cho dự án Glenn P. Jenkins; Arnold C. Harberger 13 Biên dịch: Quý Tâm Hiệu đính: Nguyễn Xuân Thành Chương 2. Các mức giá kinh tế này đã bao hàm thuế và trợ giá. Ngoài ra, các nhà phân tích phải bổ sung thêm ngoại tác hay các lợi ích/chi phí mà dự án tạo ra cho người hay cảnh vật bên ngoài vùng dự án. Theo quan điểm của quốc gia, các hoạt động phải hy sinh để thực hiện dự án phải được xem là chi phí. Cuối cùng, phần thẩm định kinh tế của một dự án còn điều chỉnh theo thuế và trợ giá, và không tính tới vốn vay vì chúng chỉ thể hiện luồng vốn chứ không phải là tài nguyên thực sự. Vì vậy, tỉ suất lợi nhuận (chỉ số roa, ROE), hiệu suất sử dụng vốn (chỉ số ICOR) hay suất sinh lợi kinh tế của dự án, theo quan điểm của quốc gia, có thể được diễn tả như sau:

D = Tổng lợi ích - Chi phí (cả chi phí đầu tư lẫn hoạt động) được tính theo giá kinh tế.

2.2. Quan điểm phân phối thu nhập

Đối với phân phối thu nhập, nhà phân tích tính toán lợi ích tài chính ròng mà dự án mang lại cho các nhóm đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp bởi dự án, sau khi đã trừ đi chi phí cơ hội của họ. Phân tích phân phối thu nhập được xây dựng trên cơ sở các phân tích kinh tế và tài chính với điều kiện chúng được thực hiện theo quan điểm của tất cả các bên liên quan tới dự án. Trong Hình 3.2 phân tích phân phối thu nhập được ký hiệu bằng chữ E và được xây dựng bằng tất cả ngoại tác do dự án tạo ra, dẫn đến thay đổi thu nhập của các nhóm khác nhau trong xã hội.

3. Tính toán khả năng sinh lời khác ở chi phí chìm

Trong trường hợp ô (a), dự án nên được thực hiện vì nó tạo được lợi ích ròng cho cả chủ dự án và nền kinh tế. Trong trường hợp (d), dự án gây lỗ cho cả hai bên và vì vậy, không nên được thực hiện. Giữa hai trường hợp này, chúng ta thấy có những tình huống không rõ ràng. Như ở (b), dự án có lợi cho chủ đầu tư nhưng gây lỗ cho xã hội.

Chẳng hạn như dự án canh tác loại cây trồng sử dụng rất nhiều thuốc trừ sâu, có khả năng phương hại đến người dân sống ở khu vực hạ lưu của dự án. Hay đó là dự án được chính quyền trợ cấp nhiều chi phí hoạt động. Nếu chính quyền quyết định tăng thuế đối với các hoạt động loại này, chủ dựa án có thể thấy việc đầu tư không còn có lợi nữa. Nếu chính quyền áp thuế, kết quả dự án sẽ chuyển từ (b) sang (d)). Trong bất cứ trường hợp nào, nếu dự án không sinh lợi cho toàn xã hội thì không nên thực hiện.

Từ đây, chúng ta có thể thấy tầm quan trọng của việc có được những dự án vừa hấp dẫn về mặt tài chính lại vừa có lợi về kinh tế cho toàn xã hội. Để các dự án có ích cho xã hội được thực hiện, chúng phải được thiết kế để đảm bảo tính khả thi về tài chính. Mặt khác, những dự án hấp dẫn về mặt tài chính nhưng có hiệu quả kinh tế âm sẽ gây thiệt hại cho toàn bộ nền kinh tế và nếu không triển khai thì đã tốt hơn.

Bài viết của Timviec365.vn bên trên đã phần nào giải đáp được những thắc mắc cho các bạn về Chi phí chìm là gì? Từ đó để các bạn xác định rõ được những nghề nghiệp cũng như công việc mình cần phải làm trong tương lai. Timviec365.vn còn là một trang web hàng đầu về đăng tin tuyển dụng, là cầu nối giữa các nhà tuyển dụng đến với các ứng viên. Chúc các bạn đọc bài vui vẻ.