Nghề tre trúc – Phát huy giá trị văn hóa làng nghề Việt Nam

1. Sự phát triển các làng nghề tre trúc tại Việt Nam

Cây tre, cây trúc từ lâu đã xuất hiện và đồng hành cùng dân tộc Việt Nam từ những ngày đầu dựng nước, giữ nước, trở thành một biểu tượng bất diệt trong văn hóa truyền thống Việt Nam. Tuy nhiên, bên cạnh giá trị về văn hóa tinh thần, tre trúc cũng có ý nghĩa rất quan trọng trong đời sống vật chất của người dân khi được sử dụng là nguyên liệu chủ yếu để sản xuất ra các dụng cụ, vật dụng phục vụ cuộc sống hàng ngày, tạo nên các làng nghề truyền thống khắp các tỉnh thành ở Việt Nam.

Tre trúc xưa kia thường được con người dùng để đan, xếp thành các vật dụng đơn sơ, sử dụng cho các hoạt động sinh hoạt hàng ngày, khi xã hội chưa phát triển như là rổ, rá, giỏ, giường, tủ, chiếu,... Và cũng bởi thế mà nghề làm tre trúc cũng trở nên phát triển mạnh mẽ thành các làng nghề trên mọi miền Tổ quốc, cung cấp các vật dụng thiết thực, phục vụ nhu cầu của con người. Mặc dù vậy thì quy mô hoạt động của các làng nghề giai đoạn trước cũng khá nhỏ, thường chỉ tập trung ở các gia đình, làng xã nhỏ và sản xuất các vật dụng bằng tre, trúc đơn giản, thô sơ sử dụng trong gia đình chứ không nhằm mục đích kinh doanh.

Tuy nhiên, đến thời nay, tre trúc không chỉ được sử dụng làm các vật dụng nhỏ lẻ, đơn sơ mà đã được phát triển với quy mô lớn hơn, áp dụng với rất nhiều các lĩnh vực khác nhau, từ dụng cụ bếp núc đến bàn ghế, giường, tủ, chiếu, nội thất gia đình,... Thậm chí, rất nhiều nơi còn sử dụng tre trúc để dựng nên những cánh cửa, phòng ốc, cửa hàng, nhà ăn, tiệm cafe, trần nhà,... tạo nên không gian thoáng đãng, hòa mình với thiên nhiên, bảo vệ môi trường và đặc biệt là tôn vinh giá trị văn hóa làng nghề của Việt Nam.

Đặc biệt, ngành du lịch phát triển đã tạo điều kiện thuận lợi cho các sản phẩm tre trúc Việt Nam có cơ hội được chạm ngõ với các quốc gia bạn bè trên thế giới, trở thành mặt hàng xuất khẩu và mang về giá trị kinh tế vô cùng lớn. Chính bởi những yếu tố trên mà các làng nghề tre trúc tại Việt Nam vẫn luôn được lưu giữ, phát triển mạnh mẽ cho đến tận ngày nay, trở thành một nghề truyền thống có giá trị văn hóa, lịch sử và kinh tế đối với người dân Việt Nam.

2. Quy trình tạo ra các sản phẩm tre trúc hiện nay

Để có thể tạo ra được các sản phẩm tre trúc hoàn chỉnh và mang giá trị về văn hóa, thẩm mỹ, nghệ thuật thì những người làm nghề đã phải mất rất nhiều thời gian, công đoạn khác nhau từ việc tìm kiếm nguyên liệu, sơ chế, vận chuyển đến các làng nghề và tạo ra sản phẩm. Cụ thể, quy trình để cho ra đời một sản phẩm tre trúc bao gồm các bước như sau:

2.1. Xử lý các nguyên liệu thô sơ để tiến hành sản xuất

Nguyên liệu lá tre trúc sẽ được những người thợ lên trên rừng, tìm kiếm và chặt mang về các cơ sở sản xuất, kinh doanh tre trúc để lựa chọn, phơi khô và xử lý. Các sản phẩm này cần phải được lựa chọn kỹ càng, cẩn thận với những cây tre trúc có dóng đều và thẳng, không mấu nhỏ, không sâu. Tùy thuộc vào mục đích sử dụng mà họ sẽ lựa chọn các cây có mức độ trưởng thành khác nhau, đảm bảo có độ chắc bền, sử dụng lâu dài.

Xử lý chống mối mọt và bảo quản bằng chất XM5

Đây là công đoạn rất quan trọng khi xử lý các nguyên liệu tre trúc hiện nay, cụ thể bao gồm các bước là:

- Sử dụng chất bảo quản XM5 – một loại thuốc chuyên dụng để bảo quản lâm sản đã đảm bảo đạt 4 tiêu chuẩn và có thể giúp các nguyên liệu tồn tại lâu dài, chống bị mối, mọt, mục,...; tiến hành hòa tan chất bảo quản XM5 vào dung môi nước để dễ sử dụng hơn.

- Tiếp đến là những người thợ sẽ dựng tre trúc mới chặt thẳng lên, sử dụng dung dịch thuốc đã pha và đổ đầy lên các đốt ở trên cùng (bước này sẽ thực hiện sau khi đã cạo hết ruột tre trúc) để dụng dịch chảy dần xuống dưới cùng và có thể mang đi sử dụng. Một điều đặc biệt là nguyên liệu tre nếu càng tươi thì sẽ càng giữ được màu xanh của diệp lục, sử dụng cho mục đích trang trí, ốp tường,...

- Thời gian ít nhất cho một đợt ngâm tre trúc đó là từ 24 – 72h hoặc lâu hơn nữa tùy theo nhu cầu và mục đích sử dụng của mỗi người.

Xử lý chống mối, mọt theo phương pháp của truyền thống Xuân Lai

Đây được biết đến là một phương pháp truyền thống từ làng nghề Xuân Lai – một làng nghề nổi tiếng bậc nhất nhì về nghề tre trúc tại Việt Nam. Quy trình xử lý theo phương pháp của làng nghề này như sau:

- Nguyên vật liệu là tre trúc sẽ được ngân trong nước với thời gian ít nhất là 6 – 8 tháng rồi mới vớt lên để vệ sinh và cạo vỏ.

- Tiếp đó là cho nguyên vật liệu tre trúc vào lò để hun khói. Đây được xem là phương pháp truyền thống, đậm nét văn hóa của làng nghề Xuân Lai giúp cho màu sắc của các ống tre trúc có màu nâu trầm, khô kiệt và không bị vênh hay cong.

Tiếp theo là công đoạn xử lý, làm thẳng nguyên liệu tre trúc

Riêng đối với một số loại tre trúc được sử dụng với mục đích là làm lao, sào hay cần câu,... thì sau khi đã được xử lý sạch sẽ thì sẽ được tiến hành uốn thẳng bằng nhiệt (phương pháp này được áp dụng hoàn toàn thủ công) để nguyên liệu có thể có được hình dáng thẳng đều. Sau khi đã thực hiện xong công đoạn này thì tre trúc sẽ có màu vàng óng và rất đẹp.

Việc làm Sản xuất - Vận hành sản xuất tại Hồ Chí Minh

2.2. Bắt đầu sản xuất các sản phẩm từ tre trúc

Các nguyên liệu tre trúc sau khi đã được xử lý và sơ chế xong thì sẽ bắt đầu lựa chọn và vận chuyển đến các cơ sở có nhu cầu sản xuất các sản phẩm tre trúc hoặc chính các xưởng, gia đình trong làng nghề có thể đảm nhiệm công việc này.

- Các vật liệu sau khi được xử lý hoàn tất, qua tay nghề của những người thợ chuyên nghiệp, kết hợp với các thiết bị, máy móc hiện đại sẽ tạo nên các sản phẩm để cung cấp cho thị trường. Tùy vào từng loại sản phẩm mà sẽ được tiến hành theo quy trình với các bước khác nhau như là các sản phẩm ghế, giường, tủ,... thì sẽ cần nhiều công đoạn và nhiều thời gian hơn.

- Các sản phẩm khi đã được hoàn tất thì sẽ cần phải kiểm tra lại thật kỹ lưỡng, đảm bảo đáp ứng được các yêu cầu về kỹ thuật, tiến hành vệ sinh lần cuối cùng trước khi đưa đi phủ bóng, đóng gói sản phẩm.

2.3. Bảo quản các sản phẩm sau khi hoàn thành

Công đoạn cuối cùng đó chính là tiến hành đóng gói các sản phẩm, che phủ cẩn thận, bảo quản ở những môi trường sạch sẽ, thoáng mát, đảm bảo chất lượng tốt nhất, không bị hỏng hóc, mối mọt hay ẩm mốc trước, trong và sau khi được vận chuyển đến các cơ sở kinh doanh, khách hàng hay bày bán ngay chính các sạp hàng, cửa hàng của các gia đình làng nghề tre trúc.

Việc làm Sản xuất - Vận hành sản xuất tại Hà Nội

3. Yêu cầu cần có để làm nghề tre trúc

Tre trúc là một nghề truyền thống từ lâu đời, hầu hết các gia đình đều phát triển theo hình thức “cha truyền con nối”, tức là ngay từ nhỏ, các cô bé, cậu bé đều đã được dạy làm nghề để lớn lên có thể tiếp tục phát huy truyền thống của gia đình. Tuy nhiên, một số người lao động có nhu cầu tìm kiếm việc làm cũng vẫn có thể tìm đến các cơ sở sản xuất, kinh doanh, xưởng làm nghề tre trúc ở các tỉnh thành để xin làm công nhân. Vì thực chất, bên cạnh bộ phận chuyên môn làm đan, xâu và tạo ra các sản phẩm thủ công, đòi hỏi kỹ thuật cao thì vẫn còn rất nhiều vị trí khác nhau phù hợp với người lao động phổ thông thông thường như là tìm kiếm, chặt tre trúc trên rừng, vận chuyển về cơ sở sản xuất,...

Và mặc dù không yêu cầu quá cao về trình độ hay tay nghề, nhưng nếu muốn làm trong nghề này, cần đảm bảo được một số yêu cầu cơ bản như sau:

- Có sức khỏe tốt – yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất khi làm nghề này bởi công việc sẽ thường xuyên phải lên rừng, chặt tre trúc, mang vác, vận chuyển,... đến các cơ sở xử lý, chế biến.

- Có khả năng lựa chọn các loại tre trúc phù hợp cho các loại sản phẩm.

- Cần nắm được quy trình để xử lý các nguyên liệu, quy trình tạo ra các sản phẩm.

- Làm nghề tre trúc cần có sự khéo léo, cẩn thận, làm việc chăm chỉ, siêng năng, có trách nhiệm.

- Am hiểu về giá trị văn hóa làng nghề, giá trị nghề truyền thống của dân tộc, biết phát huy những nét đẹp, đặc sắc trong làng nghề truyền thống.

Đơn xin việc

4. Một số làng nghề tre trúc nổi tiếng tại Việt Nam

Hiện nay, có rất nhiều làng nghề tre trúc phát triển ở các tỉnh thành Việt Nam, lưu giữ và phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc. Mỗi làng nghề sẽ có những phương pháp để chế biến và tạo ra các sản phẩm tre trúc mang bản sắc riêng biệt. Và hôm nay, hãy cùng theo chân timviec365.vn khám phá 2 làng nghề nổi tiếng nhất đó là Xuân Lai và Thu Hồng nhé!

4.1. Làng nghề tre trúc Xuân Lai

Làng Xuân Lai (thuộc huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh) được biết đến là làng nghề tre trúc truyền thống nức tiếng tại miền Bắc Việt Nam hiện nay. Đây là một làng sản xuất chủ yếu về đồ nội thất bằng tre trúc hun khói. Qua nhiều năm gìn giữ và phát triển, đến nay, các sản phẩm tre trúc của làng đã được biết đến rộng rãi, có mặt ở hầu khắp các tỉnh thành trên cả nước cũng như xuất khẩu ra nước ngoài như là Mỹ, Đài Loan, Nhật,...

Nghề làm tre trúc hun khói truyền thống đã có mặt ở làng Xuân Lai từ rất lâu đời, khi các gia đình xưa kia tự tìm hiểu, mày mò và chế tạo ra các sản phẩm đơn giản, chủ yếu phục vụ cho cuộc sống hàng ngày của con người như thúng, rá, rổ, giường,... Và cứ thế, dần dần các gia đình ngày càng mở rộng quy mô hoạt động, mở các cơ sở sản xuất, kinh doanh lớn hơn, tạo ra các sản phẩm nhằm mục đích về kinh tế, mang về lợi nhuận.

Riêng đối với các sản phẩm tre trúc hun khói tại Xuân Lai có đặc điểm đó là khá kỳ công, nguyên liệu được ngâm kỹ dưới nước trong vài tháng để có thể đảm bảo được độ bền cũng như chống mối, mọt rồi mới vớt lên để nắn thẳng, đẽo, bào, sử dụng rơm trộn với đất sét để hun với thời gian dài ngắn khác nhau, phụ thuộc vào mục đích sản xuất. Kết hợp với bàn tay khéo léo, các nghệ nhân tại làng đã tạo ra được những sản phẩm tre trúc độc đáo, có giá trị về văn hóa, nghệ thuật và mang tính thẩm mỹ cao.

4.2. Làng nghề tre trúc Thu Hồng

 “Gốm sứ Bát Tràng

Lụa làng Vạn Phúc

Tre trúc Thu Hồng

Đúc đồng Ngũ Xã”

          (Sưu tầm)

Người xưa vẫn thường nghêu ngao câu ca để nói về các làng nghề truyền thống của dân tộc Việt Nam, trong đó nổi bật đó chính là làng nghề tre trúc Thu Hồng. Làng Thu Hồng thuộc thôn Thu Thủy, xã Xuân Thu, Sóc Sơn, Hà Nội. Đây được biết đến là một làng nghề nổi tiếng lâu đời (khoảng 300 năm) chuyên về sản xuất, kinh doanh các sản phẩm tre trúc như là nhà tre, giường, trường kỷ, tủ, bàn ghế, đồ gia dụng,... Các nghệ nhân tại đây, qua nhiều đời phát triển và đổi mới đã đưa ra được những tiêu chuẩn về kỹ thuật, mỹ thuật cho quá trình tạo ra các sản phẩm thủ công và mang đến những sản phẩm độc đáo, đặc trưng giá trị văn hóa truyền thống làng nghề.

Cũng chính bởi điều đó mà các sản phẩm tre trúc của làng nghề Thu Hồng đã tạo nên dấu ấn vô cùng mạnh mẽ, sánh vai cùng với các sản phẩm từ làng nghề nổi tiếng khác, có mặt không chỉ khắp các tỉnh thành mà còn được xuất khẩu số lượng lớn ra nước ngoài.

Tìm việc

Hy vọng bài viết trên đây của timviec365.vn đã cung cấp đến cho bạn đọc những thông tin hữu ích, giá trị nhất về một nét đẹp văn hóa trong làng nghề truyền thống Việt Nam – làng nghề tre trúc. Thông qua đó có thể hiểu rõ hơn về những tinh hoa văn hóa dân tộc, giữ gìn và phát huy truyền thống làng nghề tốt đẹp đó nhé!