Nghề tạc tượng - Công việc thổi hồn vào những khúc gỗ

1. Làng nghề tạc tượng Bảo Hà và những câu chuyện xung quanh 

Nói đến nghề tạc tượng hiện nay thì không thể không nhắc tới làng nghề truyền thống về tạc tượng Bảo Hà. Có thể nói, Bảo Hà chính là cái nôi sản sinh ra nghề tạc tượng và đã có truyền thống tồn tại trên 500 năm. Bảo Hà là ngôi làng thuộc xã Đồng Minh của huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng. 

Đây là làng nghề truyền thống lâu đời và vẫn tồn tại, phát triển cho đến tận bây giờ và trở thành một nghề truyền thống đặc biệt ở nơi đây. Với sự đa dạng của các sản phẩm tạc tượng và yếu tố tín ngưỡng ẩn chứa bên trong thì Bảo Hà có thể gọi là một cái nôi nuôi dưỡng nghề truyền thống này. 

Bên cạnh đó, làng nghề Bảo Hà còn là nơi gắn với các hoạt động văn hóa mỹ nghệ đặc sắc và là một địa điểm du lịch văn hóa đặc sắc của vùng đồng bằng sông Hồng.

1.1. Câu chuyện ông tổ nghề tạc tượng Bảo Hà

Tương truyền, ở thế kỷ thứ XV, khi mà nhà Minh đô hộ nước ta thì đã bắt các thanh niên khỏe mạnh và đưa về đất nước Trung Quốc để thực hiện việc xây dựng các lăng tẩm, cung điện,...cho triều đình nhà Minh. Một trong số những thanh niên trai tráng ấy có Nguyễn Công Huệ - một người con của làng Bảo Hà.

Và nhờ việc bị đưa sang trung Quốc đó mà Nguyễn Công Huệ đã có cơ hội để học được một vài nghề mưu sinh cho mình, trong số đó chính là nghề tạc tượng. Ngay sau khi được thả về nước, Nguyễn Công Huệ đã quyết định truyền lại những gì mình học được cho nhân dân trong làng. Và sau khi ông mất thì người dân Bảo Hà đã lập đền thờ và quyết định tôn ông làm sư Tổ của nghề tạc tượng nơi đây.

1.2. Câu chuyện về sự phát triển của làng nghề tạc tượng Bảo Hà

Trong suốt giai đoạn phát triển của làng nghề thì từ thời phong kiến, làng nghề Bảo Hà đã phát triển một cách mạnh mẽ và có những sản phẩm chất lượng, đa dạng về mẫu mã. Chính vì lẽ đó mà nơi đây đã nổi tiếng khắp cả đất nước thời bấy giờ và có được những nghệ nhân tạc tượng điêu luyện. Một số nghệ nhân giỏi của làng đã được triều đình coi trọng và một trong số đó còn có cơ hội để tạc lên ngai vàng cho nhà vua. Không chỉ vậy, còn có những nghệ nhân xuất sắc được triều đình sắc phong những chức quan to qua các triều đại phong kiến Việt Nam khác nhau.

Và cũng chính ở giai đoạn này mà nghề tạc ra các con rối phát triển, trở thành tiền đề, nền tảng của nghề múa rối cạn sau này.

Đến giai đoạn sau 1945, lúc ấy đất nước đã giành lại được chính quyền thì làng Bảo Hà tiếp tục được nghề tạc tượng truyền thống của dân tộc mình. Cho đến hiện nay thì hầu hết các hộ gia đình trong làng đều theo nghề tạc tượng, nếu không thì cũng sẽ là các xưởng sản xuất về tượng lớn ở Bảo Hà nói riêng và đồng bằng Sông Hồng nói chung. 

Các sản phẩm tượng tạc cũng khá đa dạng về mẫu mã và phong phú, hấp dẫn hơn so với trước đây. Tuy nhiên, những sản phẩm truyền thống như sản phẩm tượng phật, sản phẩm tượng thánh hay con rối,...đều vẫn được duy trì sản xuất với số lượng lớn. Ngoài ra, để đáp ứng nhu cầu của thị trường thì làng nghề tạc tượng Bảo Hà còn sản xuất những sản phẩm khác như bàn thờ, các sản phẩm về câu đối, các loại tượng lớn, nhỏ hay có thể là các bức tượng mang tính đương đại khác,...

Chính nhờ việc tạo ra các sản phẩm tượng chất lượng mà làng nghề Bảo Hà đã đem đến những lợi ích kinh tế lớn cho giá trị sản xuất, giá trị công nghiệp của địa phương. Không chỉ vậy, các sản phẩm tượng tạc của làng nghề này còn được xuất khẩu ra nước ngoài chứ không chỉ phục vụ riêng cho thị trường, nhu cầu ở trong nước. 

Có thể thấy, cho dù ở giai đoạn nào hay bối cảnh nào thì nghề tạc tượng Bảo hà vẫn phát triển một cách mạnh mẽ. Luôn vươn lên khỏi những nghịch cảnh mà thời thế tạo ra. Có lẽ, chính vì sự mạnh mẽ ấy và lòng yêu nghề ấy của người dân Bảo Hà mà nghề tạc tượng vẫn được gìn giữ, phát triển đến ngày nay mà không sợ bị mai một hay thất truyền.

Việc làm thợ điêu khắc

2. Quy trình các bước thực hiện nghề tạc tượng

Để có thể tạo ra được các sản phẩm tượng tạc Bảo Hà thì người thợ làm nghề cần phải trải qua một quy trình yêu cầu thực hiện các bước nghiêm ngặt. Ở đây, nghề tạc tượng đòi hỏi một tay nghề khéo léo, tỉ mẩn và cẩn thận trong từng bước thực hiện một. 

2.1. Nguyên liệu trong nghề tạc tượng

Trước hết, khi bắt đầu quy trình thực hiện sản phẩm tượng tạc thì vấn đề cần quan tâm đầu tiên chính là nguyên liệu. Nguyên liệu chủ yếu để các nghệ nhân làng Bảo Hà tạo ra sản phẩm của mình chính là hai nguyên liệu cơ bản gồm gỗ và sơn. Đây được coi là 2 nguyên liệu không thể thiếu. 

Gỗ được sử dụng để tạc tượng thường là loại gỗ mít, gỗ dổi, gỗ sung hay gỗ xoan,... Đây là những loại gỗ có thớ gỗ và chất lượng đảm bảo, phù hợp với việc tạc tượng. Khi lựa chọn gỗ thì loại gỗ mà được người nghệ nhân lựa chọn phải cực kỳ chắc, ít mối, mọt, cong vênh hay bị nứt nẻ. Thêm vào đó chính là phải đảm bảo được độ dẻo mịn để có thể dễ thực hiện việc chạm khắc và công đoạn đánh bóng sau đó. 

Còn đối với sơn thì loại sơn được dùng trong tạc tượng đó chính là nhựa của cây sơn. Từ sơn sống này người nghệ nhân sẽ chế thành các loại sơn khác nhau như sơn phủ, sơn điều và sơn thí. Các loại sơn này dùng để quết lên tượng sau khi tượng đã được tạc một cách hoàn chỉnh.

Việc làm Lao động phổ thông tại Hà Nội

2.2. Công cụ dùng trong nghề tạc tượng

Tiếp đến chính là công cụ được sử dụng trong nghề tạc tượng. Để có thể tạo ra được một loại sản phẩm tạc tượng Phật hay các sản phẩm khác thì người nghệ nhân Bảo Hà phải sử dụng hàng chục các dụng cụ khác nhau. 

Các dụng cụ dùng để sơ chế và thực hiện tạo dáng cho sản phẩm như cưa, rìu, bào tay hay búa,... Thêm vào đó là các dụng cụ dùng để nạo, vét hay tạo nét cho sản phẩm như bào lăn, dụng cụ dao ve, đá giáp, đục chếch,...và các dụng cụ dùng để sơn như bút vẽ, thép sơn,...

Có thể nói, các dụng cụ dùng trong tạc tượng khá nhiều và cần phải có sự vận dụng một cách linh hoạt nhất có thể từ người nghệ nhân tạc tượng. Phải hiểu rõ dụng cụ cũng như các quy trình thực hiện để có thể áp dụng đúng và cho ra một tác phẩm hoàn chỉnh một cách đẹp nhất, tốt nhất.

2.3. Quy trình các bước thực hiện

Với nghề tạc tượng thì quy trình thực hiện từ lúc bắt đầu cho tới khi hoàn thiện đều rất khắt khe. Bắt đầu từ việc nghiên cứu các mẫu có sẵn sau đó là lựa chọn ra nguyên liệu sao cho phù hợp với tính chất cũng như mục đích sử dụng của tượng. 

Tiếp đến là công đoạn như tạo dáng. Đây là công đoạn nghệ nhân sẽ tạo dáng ban đầu cho bức tượng trên khúc gỗ mà mình đã lựa chọn. Dáng pho tượng ở đây sẽ chính là dáng ban đầu, sơ khai để sau đó tạo thành các chi tiết một cách rõ nét hơn. 

Sau khi tạo dáng sẽ là công đoạn dập mẫu, công đoạn đục vỡ, công đoạn đụ hạ, công đoạn đục chi tiết. Các công đoạn này nhằm tạo ra các đường nét rõ ràng hơn cho bức tượng, ở đây, rõ ràng chính là các chi tiết từ bản mẫu phải được thể hiện ở trong bức tượng đang tạc và được coi như là một bức tượng gần hoàn thành một hoàn chỉnh.

Tiếp theo chính là các công đoạn như đánh giấy giáp, công đoạn tạo bóng và công đoạn lắp ráp các chi tiết của bức tượng. Các công đoạn này chính là các công đoạn để làm hoàn chỉnh một bức tượng thô với các đường nét chi tiết rõ ràng. 

Cuối cùng, để hoàn thiện thành một bức tượng hoàn chỉnh thì công đoạn tiếp theo chính là công đoạn sơn hom, sau đó là sơn trùm kín, công đoạn sơn thí, công đoạn sơn phủ, công đoạn sơn cầm và tiếp đến là dán vàng, bạc trang trí. Tùy vào tính chất cũng như đặc điểm của bức tượng mà người nghệ nhân sẽ quyết định sử dụng dán vàng hay bạc để tạo màu cho bức tượng khi hoàn thành. Công đoạn trang trí này cần thực hiện một cách khéo léo, tỉ mẩn và kỹ tới từng chi tiết cụ thể để sản phẩm tạo ra được hoàn chỉnh nhất.

Thêm vào đó chính là việc các pho tượng của làng Bảo Hà tạo ra đều sẽ được phủ màu và vẽ trang trí để có thể đạt được tới trình độ hoàn hảo nhất của việc tạo hình nghệ thuật.

Nhìn chung, quy trình để tạo nên một bức tượng đạt chuẩn Bảo Hà thì phải trải qua nhiều bước khác nhau. Và ở mỗi bước thực hiện đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, cẩn thận, khéo léo cũng như một tay nghề đầy kỹ thuật của người nghệ nhân. Vì vậy, mỗi sản phẩm tượng Bảo Hà đều có sự đảm bảo chắc chắn cả về chất lượng và mẫu mã. 

Việc làm Lao động phổ thông tại Hồ Chí Minh

3. Câu chuyện phát triển trong tương lai của nghề tạc tượng

Có thể nói, nghề tạc tượng Bảo Hà hiện đang ngày càng phát triển và có được những sản phẩm chất lượng, làm hài lòng những khách hàng khó tính nhất của thị trường tượng tạc hiện nay. 

Một số tác phẩm làm nên tên tuổi của làng nghề tạc tượng Bảo Hà có thể nhắc đến như bức tượng Đức Linh Lang Đại Vương do chính tay Thánh sư nghề Nguyễn Công Huệ của làng Bảo Hà tạo nên. Bức tượng Ông tổ nghề và tượng Phật bà 24 tay,... Các bức tượng này đã để lại được dấu ấn cũng như giúp cho tên tuổi của làng nghề tạc tượng Bảo hà đến gần với các khách hàng và thị trường tượng tạc trong nước và quốc tế.

Với những điều kiện thuận lợi như sự lành nghề từ những người thợ, sự phát triển của làng nghề Bảo Hà cùng với niềm tin và tinh thần gìn giữ phát triển làng nghề truyền thống thì nghề tạc tượng Bảo Hà sẽ còn phát triển một cách mạnh mẽ hơn nữa. 

Đặt trong xu thế phát triển hiện nay thì nghề tạc tượng Bảo Hà đang ngày càng ghi được dấu ấn với những tác phẩm chất lượng của mình và số lượng những khách hàng quan tâm đến sản phẩm đang ngày càng lớn. Vì thế, nhu cầu của thị trường cũng ngày càng tăng lên. Do vậy, nghề tạc tượng truyền thống hiện nay đang khẳng định được vị thế của mình giữa sự phát triển của các ngành công nghiệp khác.

Tìm việc làm

Nhìn chung, nghề tạc tượng là một nghề truyền thống lâu đời nhưng vẫn có sự phát triển tới thời điểm hiện tại. Và đặc biệt đó là làng nghề tạc tượng truyền thống Bảo hà - một ngôi làng được coi là nơi khởi nguyên của nghề tạc tượng. Mong rằng, qua bài viết này các bạn đã có thể hiểu rõ hơn về ngành nghề truyền thống này cũng như góp một phần sức mình vào trong việc gìn giữ và phát huy các nghề truyền thống, điển hình ở đây chính là nghề tạc tượng.