Dược động học là gì? Ứng dụng của dược động học trong thực tế

1. Dược động học là gì?

Nguồn kiến thức dược động học thiên về cung cấp những kiến thức về dược động học hướng dẫn chọn thuốc cho người bệnh dựa vào tình trạng bệnh của họ chẳng hạn như dựa vào tuổi tác hay các chức năng nội tạng,…

Khi nói tới cụm từ dược động học có nghĩa là chúng ta đang đề cập đến một 1 khái niệm song hành với lĩnh vực là lực học. Dược động học thể hiện quá trình mà thuốc tác dụng lên cơ thể người bệnh. Sau đó người phụ trách sẽ phải miêu tả lại những tác dụng, sự hiệu quả của thuốc và đồng thời nêu ra cả tác dụng phụ, những sự tác động và tác động cụ thể ở bộ phận, cơ quan nào, tại mô nào, nồng độ ra sao,…

Theo sự lý giải từ nguồn thông tin Wikipedia thì Dược động học có tên tiếng Anh là Pharmacokinetics, viết tắt là PK. Nó là một nhánh nhỏ nằm trong Dược lý học, xác định tác dụng, mức độ của các chất khi đưa vào cơ thể sinh vật sống. Những chất mà chúng ta vừa đề cập tới bao gồm: Hoóc - môn, những tác nhân của dược phẩm, các chất độc và các chất dinh dưỡng.

Quá trình của dược động học chính là tìm cách phát hiện hành trình của một loại thuốc từ khi nó bắt đầu được cấp vào trong cơ thể cho tới khi được đào thải ra khỏi cơ thể.

Đôi khi những tác dụng một loại thuốc nào đó có thể sẽ bị thay đổi do sự tác động của những loại thuốc khác khi được sử dụng đồng thời, hoặc do chính tình trạng bệnh lý gây ra. Từ đó tạo ra các hiện tượng cộng lực, hiệp đồng, đối kháng tác dụng cùng nhiều hiện tượng khác nữa có liên quan tới sự tác dụng mà thuốc mang đến. Tất cả đều sẽ được dược động học miêu tả một cách cụ thể.

Về cơ bản, dược động học chính là một môn học có nhiệm vụ nghiên cứu những tác động của thuốc lên cơ thể người bệnh. Sự tác động này sẽ thông qua 4 quá trình: Hấp thu – Phân bố - Chuyển hóa – Đào thải thuốc từ trong cơ thể người bệnh.

Như thế khái niệm dược động học là gì cũng đã trở nên dễ hiểu hơn bao giờ hết với sự lý giải trên. Cho dù bạn không nghiên cứu lĩnh vực này thì cũng có một chút hiểu biết cơ bản nhất khi người ta nhắc đến khái niệm này. Đương nhiên dược động học sẽ khác với dược học nhé.

Xem thêm: Giám định y khoa là gì? Có thật sự đơn giản như mọi người nghĩ

2. Phân tích một vài ví dụ liên quan đến dược động học

 Như chúng ta đã nói, dược động học mô tả hành trình cơ thể tác động tới thuốc khi được đưa vào cơ thế, bạn có thể hiểu được quá trình đó thông qua ví dụ chuyển hóa enzym, qua đường bài tiết và qua tác động khác của chất được chuyển hóa trong thuốc.

Đặc tính mà dược động học của thuốc đa phần có khả năng sẽ bị ảnh hưởng từ những yếu tố như liều thuốc hay vị trí cấp thuốc, từ đó ảnh hưởng lớn tới tốc độ cũng như tỷ lệ hấp thụ thuốc của cơ thể.

Nếu tham gia vào quá trình nghiên cứu dược động học, bạn sẽ phải tìm hiểu và hiểu rõ mối liên hệ giữa nồng độ thuốc và liều dùng thuốc khi không được gắn kết tại vị trí tác động. Ngoài ra còn phải phân tích được đường biểu diễn của nồng độ thuốc tính theo thời gian, gồm có 4 quá trình đã nêu ở trên.

Dược động học lâm sàng sẽ áp dụng nguyên tắc từ hai lĩnh vực lực học và dược động học vào trong từng cá thể. Khi dược động học dựa trên vấn đề sinh lý thì sẽ có 2 thông số cần nắm bắt là độ thanh thải, thể tích phân bố.

3. Vai trò quan trọng của dược động học

Nhằm đạt được cũng như duy trì nồng độ cho thuốc thì trong huyết tương phục vụ cho mục đích đạt được những tác dụng dược cần có của thuốc thì người nghiên cứu cần vận dụng những kiến thức của lĩnh vực dược động học, qua đó có thể tính toán một cách hợp lý các chỉ số:

- Tần suất đưa thuốc

- Liều thuốc có thể đưa vào sử dụng

- Đường dùng

- Thời gian điều trị

Khi có trong đầu kiến thức về dược động học, bạn sẽ biết cách chọn lựa các loại thuốc cho người bệnh dựa vào tình trạng bệnh lý của họ, đồng thời biết cách sử dụng thuốc sao cho tối ưu nhất từ đó giúp điều trị bệnh thành công. Vấn đề này rất cần thiết cho các bác sĩ kê đơn, các trình dược viên (trình dược viên etc, trình dược viên otc) hay điều dưỡng chăm soc bệnh viên,...

Việc nghiên cứu của dược động học sẽ giúp đánh giá tính chất nhạy cảm dựa trên nồng độ của thuốc. 

4. Ý nghĩa của các thông số ứng dụng dược động học trên lâm sàng

Thông qua đặc điểm, vai trò của dược động học, có thể thấy tầm quan trọng của việc lựa chọn thuốc là rất lớn. Khi lựa thuốc đưa vào sử dụng cần phải dựa vào đặc tính thuốc cũng như thực trạng thực tế của bệnh nhân.

Trước khi tìm hiểu về ý nghĩa mà các thông số đem lại, chúng ta sẽ phải nắm được cách ký hiệu của các thông số vừa nêu ở trên.

- Diện tích phía dưới đường cong được ký hiệu là AUC

- Thể tích phân bố ký hiệu Vd

- Nửa đời ký hiệu T1/2

- Độ thanh thải ký hiệu là Cl

Vậy những thông số vừa nêu trên nói lên điều gì? Thông tin của các thông số giúp cho con người có thể chỉ dẫn trong các trường hợp:

- Lựa chọn sử dụng thuốc một cách hợp lý

- Có sự chỉ định thuốc một cách thích hợp về thời gian điều trị bệnh, liều sử dụng, tần suất sử dụng và đường dùng.

- Tận dụng triệt để tính năng của thuốc

Ở trên các thông số vừa nêu, chúng ta có thấy nhắc đến Thông số diện tích dưới đường cong. Vậy diện tích dưới đường cong là gì, hãy đọc để hiểu một cách trọn vẹn thêm nữa về dược động học nhé.

Diện tích dưới đường cong hay còn ký hiệu là AUC chính là phần diện tích dưới đường cong của đồ thị biểu diễn những biến thiên trong nồng độ thuốc có trong máu qua thời gian. Đường cong này biểu thị một cách tượng trưng cho liều lượng thuốc đưa vào cơ thể, còn hoạt tính sau một khoảng thời gian sử dụng. Thông qua giá trị dưới đường cong mà người ta có thể tính toán được các trị số sinh khả dụng của thuốc.

Trong đó, sinh khả dụng của thuốc là khả dụng sinh học của thuốc, biểu thị tốc độ cũng như mức độ phần trăm của những hoạt chất đã được đại tuần hoàn. Sinh khả dụng sẽ đạt hiệu quả khi đạt tới mức tuyệt đối. Đó là mức tỷ lệ được so sánh giữa 2 mức sinh khả dụng trong thuốc được đưa vào cơ thể người thông qua đường uống so với đường tiêm qua tĩnh mạch.

Công thức tính sinh khả dụng tuyệt đối cụ thể như sau:

F ở dạng tuyệt đối bằng AUC/ AUC tĩnh mạch

Ngoài sinh khả dụng tuyệt đối còn có tỷ lệ sinh khả dụng tương đối. Đó là tỷ lệ so sánh của 2 giá trị F trong cùng một thuốc, tuy nhiên có sự khác nhau ở dạng bào chế, cùng được đưa vào cơ thể thông qua con đường uống.

Công thức tính sinh khả dụng tương đối như sau:

F tương đối = F của dạng bào chế A/F từ dạng bào chế B. 

Xem thêm: Bác sĩ đa khoa học mấy năm? Hiểu rõ hơn về ngành y hiện nay

5. Những yếu tố nào quyết định chính đối với sinh khả dụng của thuốc?

Có những yếu tố mà nhất định người hướng dẫn dùng thuốc cần phải biết chúng có tác động và tác động như thế nào đến khả năng sinh khả dụng của thuốc. Đó là:

- Bản chất từ bên trong bản thân mỗi loại thuốc. Có thể hiểu yếu tố này thông qua ví dụ về thuốc Ampicilin, loại thuốc này sẽ hấp thu ở chính đường tiêu hóa kém hơn so với thuốc Amoxicilin, vì thế nó sẽ có sinh khả dụng thuốc ở mức thấp hơn.

- Về đường dùng: Ampicilin khi uống có sinh khả dụng ở mức không quá 45% và khi ở dạng tiêm thì sẽ có mức sinh khả dụng đạt mức cao hơn. Trong trường hợp tiêm vào trong tĩnh mạch thì mức sinh khả dụng sẽ đạt đến mức 100%.

- Dạng bào chế kém: Có một vài loại thuốc phẩm chất kém, không thể hòa tan được hoặc là có độ phân rã không tốt thì sẽ có mức sinh khả dụng thấp. Vì thế chúng cần được kiểm tra một cách cẩn thận về chất lượng cũng như có công thức bào chế đảm bảo tiêu chuẩn để có thể đảm bảo cho mức độ sinh khả dụng của thuốc được tốt nhất.

- Việc uống thuốc trong khi thực hiện bữa ăn: Sinh khả dụng của Erythromycin ở dạng Base lúc này sẽ được giảm xuống lý do là vì khi đó dịch vị dạ dày đã bị phá hủy. Chính vì thế sẽ không nên sử dụng thuốc khi mới ăn no. Trong khi đó mức sinh khả dụng của Ketoconazol lại tăng lên cao khi sử dụng với các thực phẩm có nhiều dầu mỡ. Vậy nên Erythromycin cần được dùng trong lúc dạ dày trống rỗng, khoảng trước khi ăn cơm chừng 1 tiếng.

- Khả năng tương tác với thuốc khác: Khi bạn dùng Tetracyclin cùng thuốc kháng acid hoặc dùng cùng với sữa sẽ gây ra việc làm giảm sinh khả dụng của thuốc Tetracyclin.

- Tăng cường hấp thu thuốc: Khi uống thuốc cùng với một cốc nước có thể tích khoảng từ 100 – 150ml thì sẽ giúp cải thiện sinh khả dụng của amoxicilin cũng như các loại thuốc khác.

Việc chuyển hóa thuốc ở cơ quan nội tạng ruột, gan thì cũng sẽ làm giảm đi sinh khả dụng của thuốc.

Dựa vào những đặc điểm về ứng dụng của dược động học như vậy, điều gì sẽ xảy ra khi bệnh nhân không tuân thủ pháp đồ điều trị của người hướng dẫn sử dụng thuốc? Đương nhiên việc đảm bảo tăng sinh khả dụng của thuốc sẽ bị thay đổi, không đạt được tới mức đảm bảo công dụng mà thuốc mang lại, thậm chí có thể gây ra những ảnh hưởng xấu cho sức khỏe của người dùng. Vì vậy hãy tuân  thủ những yêu cầu về việc dùng thuốc để đảm bảo quá trình điều trị bệnh diễn ra thuận lợi và đạt được kết quả tốt nhất. Cũng như nên thăm khám thường xuyên theo quy định khám sức khỏe định kỳ.

Dựa vào những ứng dụng tuyệt vời của dược động học, người ta đã đem vào điều trị bệnh cho vô số trường hợp bệnh nhân ở tất cả mọi lứa tuổi. Những thành tựu mà dược động học mang đến sẽ giúp cho mọi người có một cuộc sống khỏe mạnh hơn.

Như vậy, hiểu biết dược động học là gì đã mang tới cho chúng ta những hiểu biết cần thiết nhất, từ đó có thể nhanh chóng nắm bắt cơ hội điều trị thành công bệnh. Nếu bạn đang phải điều trị một căn bệnh nào đó, đừng bao giờ  làm sai pháp đồ điều trị và những hướng dẫn sử dụng thuốc của y dược nhé. Để đọc thêm các kiến thức về y dược sức khỏe hãy thường xuyên truy cập Timviec365.vn và tham khảo các bài: anatomy là gì, khoa nội thần kinh, thuốc kê đơn là gì,... Chúc các bạn luôn có một cuộc sống khỏe mạnh.