Văn hóa là gì? Khám phá thú vị về đặc điểm của văn hóa

1. Tìm hiểu tổng quan về khái niệm văn hóa

Văn hóa là khái niệm mang nghĩa rộng. Để hiểu sâu xa giá trị ẩn ở phía sau văn hóa, chúng ta sẽ đặt góc nhìn từ tổng quan.

1.1. Văn hóa là gì?

Văn hóa là khái niệm có giá trị cốt lõi ăn sâu vào gốc rễ của mỗi quốc gia, mỗi tổ chức và cá nhân. Là thuật ngữ trọng tâm của các dự án nghiên cứu khoa học, xã hội và nhân văn. Trước tiên, khái niệm này được định nghĩa bởi UNESCO như sau:

 “Văn hóa nên được xem xét như là một tập hợp của những đặc điểm tinh thần, vật chất, trí tuệ và cảm xúc phân biệt một xã hội hoặc một nhóm xã hội. Nó bao gồm không chỉ nghệ thuật và văn học, mà còn cả lối sống, cách chung sống, hệ thống giá trị, truyền thống và niềm tin”. (trích nguồn theo UNESCO)

Trải qua quá trình nghiên cứu chuyên sâu, nhiều học giả nổi tiếng cũng có công trình nghiên cứu về thuật ngữ văn hóa của riêng mình dựa trên bối cảnh xã hội qua các thời kỳ và đặc trưng của mỗi quốc gia. Trong đó:

Học giả Edward B.Tylor cho rằng văn hóa là tổng thế phức hợp của các yếu tố gồm tín ngưỡng, tri thức, đạo đức, luật pháp, nghệ thuật, phong tục tập quán và mọi khả năng khác mà con người có thể đạt được.

Clifford Geertz định nghĩa văn hóa là một hệ thống biểu tượng có ý nghĩa giúp con người diễn giải và có chức năng định hướng hành vi.

Bronislaw Manlinowski phân tích khái niệm này ở khía cạnh nó là công cụ giúp con người sinh tồn, phát triển. Văn hóa sẽ gắn liền với các tổ chức xã hội.

1.2. So sánh khái niệm văn hóa

Để dễ nắm bắt văn hóa là gì, chúng ta hãy nhìn vào bảng thống kê các khái niệm về văn hóa. Đây sẽ là cơ sở đem đến cái nhìn đa chiều về văn hóa.

1.3. Văn hóa là gì trong bối cảnh Việt Nam

Ở Việt Nam, khái niệm văn hóa được hiểu như sau: văn hóa là hệ thống hữu cơ có nhiều giá trị bao gồm cả vật chất lẫn tinh thần. Tất cả được hình thành trong cả chiều dài lịch sử. Văn hóa là một nền tảng gắn kết cộng đồng được thể hiện trong các giá trị về tín ngưỡng, phong tục tập quán và truyền thống.

Những nét nổi bật trong văn hóa Việt Nam có thể điểm danh bao gồm các giá trị sau đây:

• Tinh thần cộng đồng
• Truyền thống gia đình
• Tình thần yêu nước

Nói về văn hóa, giỗ Tổ Hùng Vương hoặc phong tục lễ cưới truyền thống của người Việt chính là những ví dụ điển hình nhất của văn hóa Việt.

1.4. Văn hóa dưới góc nhìn đa ngành: xã hội học, nhân học, giáo dục

Văn hóa là gì được lý giải theo các góc nhìn đa chiều. Mỗi ngành nghiên cứu sẽ tiếp cận khái niệm này theo cách khác nhau. Để mở mang sự hiểu biết thuật ngữ, chúng ta hãy tìm hiểu thêm các định nghĩa khác nhau của văn hóa ngay sau đây.

2. Đặc điểm, bản chất và phân loại văn hóa

2.1. Khám phá những đặc trưng chung của văn hóa

Văn hóa có thể được nhìn nhận qua ba phương diện cơ bản như phân tích dưới đây:

• Văn hóa vật chất: thành tựu hữu hình được tạo ra vì mục đích đáp ứng nhu cầu sống của con người. Ví dụ các kiến trúc chùa chiền, công cụ lao động, trang phục truyền thống.
• Văn hóa tinh thần: thể hiện đời sống tâm hồn, tình cảm, đạo đức. Những biểu hiện sinh động cho đặc trưng văn hóa này có thể nhắc đến như truyền thống hiếu học, tình làng nghĩa xóm, tín ngường thờ cúng tổ tiên, nghi lễ tôn giáo, ...
• Văn hóa biểu tượng: cách thức sử dụng ký hiểu để truyền tải thông tin, ý nghĩa. Ví dụ hoa văn trên trống đồng Đông Sơn, chữ viết, các biểu tượng mang tính dân gian như cây tre, mẫu đơn, hoa sen, những linh vật như rồng, phượng.

2.2. Quá trình phát triển của văn hóa

Tìm hiểu văn hóa là gì cho chúng ta phạm vi tiếp cận rất rộng mở. Cũng từ đó thấy được quá trình luôn luôn vận động của văn hóa. Qua thời gian văn hóa thể hiện rõ tính thời đại, biến đổi để tạo nên nhữn bản sắc rất riêng. Vậy bản chất cốt lõi của văn hóa là gì?  

Nhìn từ quá trình phát triển, chúng ta sẽ cảm nhận rõ bản chất cốt lõi của văn hóa là gì. Có ba tính chất sau đây trả lời cho câu hỏi: “văn hóa, là như thế nào?”

Văn hóa có tính tiến hóa, tức là văn hóa gắn liền không thể tách rời cách thức tồn tại, phát triển theo biến đổi xã hội. Ví dụ điển hình ngay trong thời đại chúng ta đang sống đó chính là các xu thế văn hóa mạng xã hội, sự ra đời của các thể hiện nghệ thuật số.

Tính kế thừa là đặc trưng tiếp theo thể hiện rõ sự phát triển của văn hóa. Văn hóa được truyền qua các thế hệ, bên cạnh việc duy trì bản sắc, văn hóa vẫn có sự kế thừa các yếu tố mới. Trải qua bao thế hệ cha ông, người Việt Nam ta vẫn giữ gin tục thờ cúng tổ tiên, đón Tết Nguyên Đán hàng năm hay nhiều lễ hội truyền thống vẫn được duy trì. Đó là những đại diện tiêu biểu cho tính kế thừa bền bỉ của văn hóa.

Văn hóa cũng rất đa dạng, mỗi một cộng đồng lại mang một bản sắc văn hóa riêng, thể hiện qua rất nhiều yếu tố từ trạng phục đến ngôn ngữ, ẩm thực. Những yếu tố này phản ánh sâu sắc nhất bản sắc văn hóa.

Chẳng hạn trà đạo là một nét đẹp nổi bật của văn hóa Nhật Bản, xâu khuyên ở mũi và múa bụng truyền thống là nét đặc trưng riêng có của Ấn Độ. Việt Nam ta có áo dài truyền thống được mặc ở tất cả cá dịp, ngày nay để thể hiện sự trân trọng và trang trọng, áo dài sẽ được mặc trong các lễ hội truyền thống, ngày đặc biệt khác như tựu trường, khai giảng, ngày cưới xin, các ngày đại lễ của dân tộc và nhiều dịp ý nghĩa khác.

2.3. Phân loại các loại hình văn hóa

Các loại hình văn hóa dân tộc rất đa dạng, được phân loại dựa theo các nét đặc trưng riêng trong văn hóa vùng miền, dân tộc, tôn giáo, ngành nghề. Trong đó

• Văn hóa dân tộc: thể hiện qua các giai đoạn lịch sử của đất nước và tinh thần dân tộc (áp dài Việt Nam, lễ hội hóa trang ở Ý.
• Văn hóa vùng miền: thể hiện nét đặc thù riêng của từng địa phương. Ví dụ Đơn ca tài tử ở vùng Nam Bộ, quan họ Bắc Ninh, ca Huế ở Thừa Thiên Huế.
• Văn hóa tôn giáo: thể hiện trong hệ thống tín ngưỡng, nghi lễ. Ví dụ như Đạo phật có lễ Vu Lan, Thiên Chúa giáo có lễ Giáng sinh.
• Văn hóa ngành nghề: Thể hiện qua tác phong, phong cách, đạo đức nghề nghiệp. Chẳng hạn ngành Y gắn với y đức, công nghệ thông tin gắn với sự sáng tạo.

Các loại hình văn hóa vừa có tính độc lập vừa có sự giao thoa để kiến tạo nên một bức tranh đa tầng cho đời sống của chúng ta.

3. Các thành tố cấu thành nên văn hóa

Văn hóa dù tồn tại ở bất cứ dạng thức, loại hình nào cũng không tách biệt rời tạc mà được cấu thành bởi nhiều yếu tố có mối quan hệ đan xen, mật thiết và tạo ra bản sắc riêng biệt. Từng thành tố trong văn hóa sẽ thể hiện đời sống tinh thần, vật chất của con người, bên cạnh đó cũng thể hiện tính kế thừa, sự sáng tạo qua nhiều thế hệ.

Những thành tố cốt lõi tạo nên văn hóa có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống của mỗi cá thể và cộng đồng, dân tộc gồm có:

• Giá trị về vật chất và tinh thần trong văn hóa
• Tín ngưỡng, phong tục, các yếu tố biểu đạt văn hóa
• Ngôn ngữ, tri thức, nghệ thuật. luật lệ trong xã hội và đạo đức xã hội

Chính nhờ các yếu tố trên, văn hóa là gì cũng được hiểu với ý nghĩa sâu sắc, đó là nơi gìn giữ ký ức cho quá khứ và tạo dựng nền tảng bền vững cho tương lai.

4. Vai trò, chức năng của văn hóa trong đời sống hiện nay

Văn hóa có chức năng lưu giữ quá khứ với các giá trị lịch sử, truyền thống dân tộc. Đồng thời nó thể hiện rất rõ vai trò định hình bản sắc của cộng đồng dân tộc, ảnh hưởng và có sự tác động đến cách tư duy và hành vi của con người. Trong đời sống hiện đại, văn hóa là nền tảng quan trọng giúp con người nuôi dưỡng tri thức, thúc đẩy sự sáng tạo không ngừng và tạo động lực lớn cho quá trình phát triển toàn diện các lĩnh vực từ kinh tế, giáo dục. Quốc gia muốn hội nhập quốc tế không thể không có sự đóng góp của văn hóa.

5. Văn hóa Việt Nam – những điều thú vị có thể bạn chưa biết

Văn hóa Việt Nam quyện hòa giữa truyền thống với sáng tạo, có tính kế thừa và phát triển không ngừng đã tạo nên một bản sắc riêng biệt. Có vô vàn điều thú vị trong nét đẹp văn hóa Việt Nam mà không ngôn từ nào có thể diễn tả hết được, Timviec365 mạn phép gửi tới bạn đọc thân thiết những kiến thức quan trọng và thú vị nhất về văn hóa Việt Nam.

5.1. Văn hóa Việt Nam trong chiều dài lịch sử

Văn hóa Việt Nam đã xuất hiện từ rất sớm, ngay trong buổi bình minh thời ông cha dựng nước. Trải qua hành trình dài đằng đẵng nhưng chúng ta có thể hình dung về sự phát triển của Văn hóa qua 3 giai đoạn chính. Văn hóa Việt Nam sơ khai gọi tên nền văn hóa Đông Sơn với biểu tượng trống đồng đại diện cho sức mạnh cộng đồng.

Tiếp đó là thời kỳ nền văn hóa Việt cổ được phát triển mạnh mẽ qua các triều đại phong kiến. Giai đoạn 3 là thời kỳ văn hóa hiện đại thể hiện sự biến đổi linh hoạt. Đây là hành trình phong phú và bền bỉ của văn hóa.

Tìm hiểu văn hóa là gì cho biết có rất nhiều yếu tố đan xen tạo nên sự đặc trưng rất riêng của văn hóa. Trong tất cả, những yếu tố được cho là quan trọng nhất chính là những điều gần gũi, cơ bản nhất đó là môi trường tự nhiên, là lịch sử đấu tranh dân tộc, là sự giao thoa của nhiều nền văn hóa khác nhau. Đồng thời không thể thiếu tinh thần sáng tạo của người Việt Nam qua các giai đoạn.

5.2. Những giá trị văn hóa nổi bật và di sản văn hóa của Việt Nam

Nền văn hóa Việt được quảng bá ra bên ngoài thế giới thông qua kho tàng di sản đa dạng. Gồm cả văn hóa vật thể và phi vật thể. Di sản vật thể tiêu biểu có thể kể đến như phố cổ Hội An, Thánh địa Mỹ Sơn. Di sản phi vật thể có dân ca quan họ Bắc Ninh, có nhã nhạc Cung đình Huế. Chúng góp một phần to lớn trong quá trình định vị văn hóa Việt trong nền văn minh nhân loại.

Trong bối cảnh hiện nay, văn hóa Việt Nam không khép kín mà được đặt vào mối quan hệ giao lưu và biến đổi. Chúng ta đã chấp nhận tiếp nhận vẻ đẹp của văn hóa phương Tây để thay đổi diện mạo về ẩm thực, thời trang, lối sống và đặc biệt là phương tiện truyền thông. Nhưng chúng ta cũng có khả năng dung hòa để biến các yếu tố từ bên ngoài trở nên gần gũi và phù hợp với đời sống của chúng ta hơn.

6. So sánh văn hóa Việt Nam với cách UNESCO định nghĩa

UNESCO định nghĩa văn hóa là sự tổng hòa đa dạng của các yếu tố, từ các giá trị vật chất đến giá trị tinh thần, giá trị về truyền thống dân tộc. Đặt trong bước tranh của văn hóa thế dưới, dưới định nghĩa bao quát rộng mở của UNESCO, văn hóa Việt Nam được công nhận là mang bản sắc rất riêng và vô cùng đặc sắc.

Bạn bè quốc tế biết đến chúng ta không chỉ vì những trang sử hào hùng của dân tộc mà còn bởi những biểu tượng văn hóa vô cùng gần gũi trong đời sống hàng ngày. Ở các phương diện chúng ta thể hiện rõ sự nổi bật, trong trang phục có áo dài thướt tha, trong ẩm thực chúng ta có nem, phở, bánh mì; vè di sản, Timviec365 cũng nhắc đến rất nhiều đến nhã nhạc hay dân ca.

Nhìn chung, qua tìm hiểu sâu sắc khái niệm văn hóa là gì, chúng ta sẽ yêu hơn từng lối sống, con người Việt Nam, từng trang sử hào hùng của dân tộc. Chúng tã cũng ý thức sâu sắc việc gìn giữ và phát huy nét đẹp trong từng cộng đồng, vùng miền của tổ quốc và tôn trọng nét đẹp văn hóa của bạn bè quốc tế.