Hương bài có lẽ là loại hương cũng như là đồ vật không thể thiếu trong mỗi gia đình người Việt hiện nay. Đặc biệt là trong các dịp lễ, tết cuối năm thì mùi hương bài có lẽ là mùi hương mà đi đâu chúng ta cũng có thể ngửi thấy. Mỗi cây hương hay mùi hương bài được tạo ra đều ẩn chứa một kỷ niệm, gợi nhớ những ký ức khiến con người ta trầm lắng, an yên trong chính tâm hồn mình. Và nghề làm hương bài hiện nay cũng được coi là một nghề truyền thống của dân tộc ta, tuy nhiên, với sự phát triển mạnh mẽ của nền công nghiệp thì các làng nghề làm hương bài hiện đang phải đối mặt với những thách thức to lớn. Trong số đó, không thể không nhắc đến làng nghề làm hương bài Bái Hạ đã 500 tuổi và vẫn còn tồn tại cho tới ngày nay.
Nghề làm hương bài tương truyền được hình thành vào những năm đầu của thế kỷ 16 trên mảnh đất làng Giãn Hiền, thuộc xã Vạn thắng. Lúc này, làng có tên gọi là làng nghề hương bài Bái Hạ, hương được làm ra cũng sẽ gọi là hương Bái Hạ. Mặc dù hình thành từ lâu đời nhưng trong quá trình phát triển, làng nghề làm hương bài Bái Hạ cũng gặp những biến cố lịch sử nhất định, nghề còn dần bị mai một thậm chí thất truyền. Thế nhưng, cho đến năm 1815 thì ông Vũ Đình Phạm đã khôi phục lại làng nghề và truyền nghề cho các con của mình để hồi sinh nghề làm hương Bái Hạ. Và từ đó trở đi, từ một làng nghề suýt nữa bị gạch tên xóa sổ thì làng nghề hương bài Bái Hạ đã phát triển và tồn tại cho đến ngày nay.
Độc đáo nghề làm hương bài Bái Hạ
Hiện nay, nhắc đến làng nghề làm hương bài Bái Hạ thì người ta sẽ nghĩ ngay đến một ngôi làng hương nhỏ nằm bên bờ sông Yên và thường chỉ nhộn nhịp vào những dịp cuối năm. Lý do chính là bởi sản phẩm hương bài mà người dân nơi đây làm ra chủ yếu phục vụ cho việc thờ cúng tổ tiên và vào các dịp lễ, Tết.
Nét độc đáo của làng nghề hương bài Bái Hạ chính là công đoạn để làm ra những thẻ hương đều được làm một cách thủ công hoàn toàn. Có lẽ chính vì thế mà mỗi khi đốt một nén hương Bái Hạ thì mọi người đều sẽ cảm nhận thấy một mùi hương dịu nhẹ, phảng phất một cách rất đặc trưng. Mùi hương ấy khiến lòng người trở nên rạo rực hơn, háo hức hơn và cảm giác như tết đã đến rất gần rồi vậy. Và có lẽ chính mùi hương ấy đã khiến những người dân ở đây mê đắm hơn bất kỳ mùi hương nào khác và trở thành động lực để gắn bó cũng như phát triển nghề truyền thống này.
Nghề hương bài Bái Hạ cũng giống như các ngành nghề truyền thống khác khi yêu cầu về quy trình cũng như các yếu tố liên quan khác trong việc tạo ra sản phẩm truyền thống. Và để có thể làm ra được những nén hương bài chuẩn Bái Hạ cả mùi hương lẫn màu sắc và mẫu mã thì phải trả qua nhiều công đoạn phức tạp trong quy trình sản xuất. Quá trình này yêu cầu người thợ làm ra nén hương phải có đôi bàn tay khéo léo và sự tỉ mỉ trong từng chi tiết. Bởi công đoạn tạo ra nén hương đặt ra yêu cầu về một quy trình thực hiện vô cùng khắt khe.
Nguyên liệu để làm ra hương bài Bái Hạ chính là các nguyên liệu có sẵn trong tự nhiên và khá gần gũi với mỗi người dân của xã Quyết Tiến. Các nguyên liệu bao gồm tăm tre, nứa, than hoa cũng với các loại thảo mộc như nhựa cây trám, rễ cây bài và củ cây bài,...hầu hết đều có sẵn ở trong tự nhiên và rất dễ tìm kiếm. Có một đặc điểm ở các loại nguyên liệu này chính là chủ yếu nhập về từ một số huyện miền núi của tỉnh và các tỉnh lân cận, chỉ một số ít là khai thác, được lấy từ huyện Nông Cống.
Quy trình làm hương bài ra sao?
Trước đây, để có thể làm ra một nén hương hay những thẻ hương thì người dân phải thực hiện rất nhiều công đoạn và phải tốn rất nhiều sức lực cũng như tâm tư vào trong từng sản phẩm được làm ra. Công đoạn làm hương trước kia sẽ bao gồm các công đoạn như lên rừng để chặt tre, nứa để mang về. Tiếp đến là mài củ bài làm sao cho bột mài ra thật mịn, than hoa thì được giã bằng chày, phải dùng sức thật mạnh, tay xe hương thì cần phải thật nhanh nhưng vẫn cần có sự khéo léo. Nếu như cứ thực hiện công đoạn một cách thủ công, tỉ mỉ như vậy thì sẽ rất khó để có thể đáp ứng được năng suất cũng như nhu cầu của thị trường.
Vì vậy, để có thể làm ra được số lượng nhiều hơn nhưng vẫn đảm bảo được chất lượng thì người dân huyện Nông Cống đã có sự thay đổi, điều chỉnh trong quy trình sản xuất. Điều này được thể hiện bằng việc đưa máy móc, thiết bị vào một số quy trình sản xuất cụ thể như: công đoạn trộn nguyên liệu, công đoạn xe hương,... Quy trình làm hương bài Bái Hạ hiện nay có thể được tóm gọn qua các công đoạn sau. Đầu tiên là nhựa trám mang về được đem đi nấu, nung trong nhiều giờ cho tan chảy, tiếp đó là đem đi lọc để lấy tinh nhựa chất và gạn bỏ đi cặn hay những tạp chất có trong đó. Sau đó lấy tinh nhựa đã lọc đem trộn với than tre tạo thành nhựa dùng để xe vào các que tre, nứa đã làm sẵn trước đó. Ở công đoạn trộn này sẽ sử dụng máy trộn để trộn kỹ hơn cũng như các nguyên liệu được hòa tan và quyện vào nhau hơn.
Yêu cầu một quy trình nghiêm ngặt
Khi đã thấy hỗn hợp này nhuyễn lại thì công đoạn tiếp theo chính là xe vào tăm tre. Đây là công đoạn khá khó và cần sự khéo léo, tỉ mỉ từ đôi bàn tay, tuy nhiên cũng phải làm thật nhanh bởi nếu không thì hỗn hợp sẽ rất dễ bị cứng và khó xe hơn. Hiện nay, công đoạn lăn hay xe tăm tre này đã được thực hiện bằng máy móc để sản phẩm làm ra đều hơn, đẹp hơn, làm tăng năng suất cũng như chất lượng sản phẩm. Bước cuối cùng trong quy trình làm hương bài chính là đem những cây tre, nứa đã được xe hỗn hợp vào đem đi phơi nắng để khô lại. Sản phẩm sau khi được phơi khô thì có thể đưa vào sử dụng và đem ra thị trường buôn bán.
Các quy trình mặc dù đã có sự tham gia của máy móc, thiết bị nhưng chỉ là ở một vài công đoạn nhất định, còn những công đoạn khác thì vẫn phải thực hiện một cách thủ công và bằng chính bàn tay cũng như sức lực của con người. Vì thế, người dân của làng Quyết Thắng, vẫn rất tất bật với các công đoạn làm hương bài.
Nguyên liệu tự nhiên
Tuy vất vả nhưng chất lượng sản phẩm hương bài Bái Hạ vẫn luôn khiến cho người dân nơi đây tự hào bởi loại hương này có mùi hương độc đáo và rất thơm do được làm từ các nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên. Do đó, rất nhiều người dân cũng như những địa phương khác đều rất ưa chuộng loại hương bài Bái Hạ này.
Là một làng nghề chuyên làm hương bài nên về đây có lẽ ai cũng sẽ ngửi thấy một mùi hương thoang thoảng đặc trưng của hương bài Bái Hạ. Đặc biệt là vào những dịp cuối năm, nếu như có cơ hội ghé thăm thì có lẽ khung cảnh mà mọi người nhìn thấy nhiều nhất chắc chính là cảnh nhiều hộ gia đình làm hương đang tất bật chuẩn bị nguyên liệu và dụng cụ cần thiết để có thể làm ra sản phẩm chất lượng phục vụ cho người dân vào dịp Tết.
Câu chuyện thương hiệu
Tuy nhiên, hiện nay, một vấn đề có thể nhận thấy chính là không phải hộ gia đình nào ở làng Quyết Thắng cũng có thể thực hiện việc sản xuất hương quanh năm. Hầu hết, các hộ gia đình chỉ tập trung sản xuất vào các dịp cuối năm để phục vụ cho thị trường, còn lại, chỉ có một số ít là có thể thực hiện việc sản xuất quanh năm ,mà thôi. Có lẽ, chính vì thế mà thương hiệu hương bài Bái Hạ chưa thể vang xa cũng như được nhiều người biết đến được. Điều này phần nào cũng ảnh hưởng tới đời sống của người dân cũng như sự phát triển của nghề truyền thống này trong thời gian tương lai.
Cần lan tỏa hơn nữa
Một điều nhận thấy dễ dàng chính là nếu như thương hiệu hương bài Bái Hạ trở nên phổ biến và nhiều người biết đến thì việc sản xuất sẽ được thúc đẩy một cách mạnh mẽ hơn, từ đó, việc làm cho người lao động cũng được giải quyết và làm tăng, nâng cao chất lượng sống. Vì vậy, câu chuyện gây dựng thương hiệu hương bài Bái Hạ đang là một vấn đề khá nhức nhối cũng như là một câu hỏi khó dành cho người dân và chính quyền cơ sở làng Quyết Thắng, xã Vạn Thắng hiện nay.
Vì thế, với tình hình này, yêu cầu cần có sự quan tâm sát sao cũng như các biện pháp cụ thể để có thể bảo tồn và phát triển được nghề truyền thống đã tồn tại hơn 500 tuổi này. Cán bộ, chính quyền địa phương cần thường xuyên, vận động người dân làm nghề, quay trở lại với nghề để tránh bị thất truyền cũng như xóa sổ. thêm vào đó, việc sản xuất đẩy mạnh cần có biện pháp về giải quyết đầu ra cho sản phẩm hương bài Bái Hạ. Do đó, cần có sự kết hợp chặt chẽ giữa chính quyền và người dân cũng như các mối liên hệ khác để hỗ trợ việc đưa hương bài Bái Hạ ra xa hơn, đến gần hơn với người tiêu dùng.
Cần đưa ra những giải pháp cụ thể
Thông qua việc đẩy mạnh sản xuất này thì sẽ là cơ hội để mở rộng sản xuất, tạo việc làm cho người dân, tăng thu nhập và cải thiện cuộc sống của người dân làng nghề nơi đây. Từ đó, tránh nguy cơ bị thất truyền về nghề truyền thống của người dân nơi đây.
Hiện nay, sản lượng hương bài làm ra sẽ trong khoảng từ 20.000 - 30.000 nén hương /tháng, và mỗi bó hương sẽ có số lượng là 100 nén/bó. Với hương bài tăm ngắn thì sẽ có giá khoảng 20.000 đồng - 30.000 đồng/bó, còn với loại hương bài tăm dài từ 50cm - 60cm thì sẽ có giá khoảng 60.000 đồng - 100.000 đồng/bó.
Có thể nói, nghề làm hương bài Bái Hạ hiện nay đang dần bị mai một vì cơ chế thị trường, khi mà các sản phẩm công nghiệp đang được đẩy mạnh cũng như được tiêu dùng khá lớn. Điều này dẫn đến khó khăn cho người dân làng Quyết Thắng khi phát triển nghề làm hương bài. Tuy nhiên, với một ngành nghề truyền thống thì điều cần nhất chính là cái tâm của người làm nghề. Phải có tâm thì mới giữ được mình tránh khỏi vòng xoáy của thị trường và không đánh mất nghề cũng như đánh mất chất lượng sản phẩm tạo ra.
Hy vọng rằng, qua bài viết này các bạn độc giả có thể hiểu hơn về nghề làm hương bài cũng như những khó khăn mà làng nghề Quyết Thắng phải đối mặt trong giai đoạn hiện nay. Mong rằng, với sự nỗ lực của người dân và chính quyền địa phương thì nghề làm hương bài nơi đây sẽ phát triển hơn nữa và không để đánh mất nghề truyền thống của làng xã mình.
